ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΟ ΘΙΒΕΤ Τι σχέση έχουν με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2008;

http://www.oikologos.gr/News2004/0155.html

Του Γιώργου Μπλιώνη

Το ζήτημα της "εισβολής, προσάρτησης και κατοχής" του Θιβέτ από το Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό της Κίνας, το 1950, ή της "ειρηνικής απελευθέρωσης" σύμφωνα με το Μάο, δεν είναι απολύτως ξεκαθαρισμένο από την άποψη του διεθνούς δικαίου. Όπως συμβαίνει συχνά σε εθνοτικές διαμάχες, τα εμπλεκόμενα μέρη έχουν τονίσει επιλεκτικά εκείνες της όψεις της ιστορίας που υποστηρίζουν καλύτερα τα συμφέροντά τους (για μια σχετικά νηφάλια προσέγγιση της ιστορίας του Θιβέτ και των σχέσεών του με την Κίνα βλ. σημείωση [1]). Ωστόσο, είναι γνωστό ότι η Κίνα δεν φημίζεται για τις επιδόσεις της στον τομέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων και αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στην περίπτωση του Θιβέτ, όπου φαίνεται ότι η κινεζική κυβέρνηση συνεχίζει να επιδιώκει μια πληθυσμιακή και πολιτιστική αφομοίωση της συγκεκριμένης περιοχής στην υπόλοιπη χώρα, χρησιμοποιώντας ακόμα και απάνθρωπα μέσα. Οργανώσεις προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων από όλο τον κόσμο αναφέρουν πληθώρα παραβιάσεων και έχουν αναδείξει την περιοχή σε μια από τις θερμότερες εστίες του πλανήτη σε σχέση με την καταπάτηση θεμελιωδών δικαιωμάτων. Μια λιγότερο γνωστή πτυχή του συγκεκριμένου ζητήματος είναι και οι περιπτώσεις υποβάθμισης του περιβάλλοντος στο Θιβέτ.

Το παρόν άρθρο αποτελεί μια απόπειρα παρουσίασης των ζητημάτων του περιβάλλοντος και των ανθρώπινων δικαιωμάτων στο Θιβέτ, της πρωτοβουλίας των υποστηριχτών του Θιβέτ για μποϊκοτάζ των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου το 2008 (που στοχεύει να πιέσει την Κίνα ώστε να σεβαστεί τα ανθρώπινα δικαιώματα), αλλά και ορισμένων αμφισβητήσεων του κινήματος υποστήριξης του Θιβέτ.

Μαζικές και συστηματικές παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων

Σε μια προσπάθεια να αλλοιώσει και να ομογενοποιήσει την πληθυσμιακή σύνθεση του Θιβέτ, η Κίνα ακολούθησε μια μακρόχρονη πολιτική προώθησης Κινέζων εποίκων, η οποία είχε ως αποτέλεσμα να καταστήσει τους Κινέζους πλειοψηφία. Σύμφωνα με την εξόριστη κυβέρνηση του Θιβέτ, σήμερα υπάρχουν στην περιοχή περίπου 6 εκατομμύρια Θιβετιανοί και 7,5 εκατομμύρια Κινέζοι [2]. Περίπου 1,2 εκατομμύρια Θιβετιανοί έχει υπολογιστεί ότι έχουν χάσει τη ζωή τους εξ' αιτίας της κατοχής και πολλοί έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη χώρα [3]. Οι Θιβετιανοί είναι θύματα διακρίσεων σε καθημερινή βάση, σε ζητήματα όπως η στέγαση, η εκπαίδευση και η φροντίδα υγείας. Πολλοί Θιβετιανοί και κυρίως βουδιστές μοναχοί και μοναχές φυλακίζονται για τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Οι αναφορές για κακομεταχείριση, ξυλοδαρμούς, βασανιστήρια (όπως ηλεκτροσόκ, κρέμασμα από τα χέρια, δέσιμο με αλυσίδες, στέρηση ύπνου και τροφής) και βιασμούς των φυλακισμένων είναι πολύ συχνές.

Τον Δεκέμβριο του 2002, σε μια τραγική σκλήρυνση της στάσης των κινεζικών αρχών, ξεκίνησε να εφαρμόζεται η θανατική ποινή και σε Θιβετιανούς. Ο Tulku Tenzin Delek (ή Tenzin Delek Ripoche), γνωστός για την πίστη του στο Δαλάϊ-Λάμα και σεβαστή πνευματική μορφή, μαζί με το βοηθό του Lobsang Dhondup, καταδικάστηκαν σε θάνατο, μετά από συνοπτική δίκη, για έκρηξη βόμβας [2]. Ο Tenzin Delek για πάνω από 25 χρόνια είχε ενεργό δράση στο Kham του ανατολικού Θιβέτ (σήμερα ανήκει στην επαρχία Sichuan). Βοήθησε στο να ξαναχτιστεί το μοναστήρι Orthok, να κατασκευαστούν σχολεία, ορφανοτροφεία και γηροκομεία ενώ αντιτάχθηκε σφοδρά σε μεταλλευτικές δραστηριότητες που ρυπαίνουν ποτάμια και δηλητηριάζουν το έδαφος και καταδίκασε πρακτικές αποδάσωσης και ανεξέλεγκτου κυνηγιού. Η ποινή του θανάτου επιβεβαιώθηκε από το ανώτατο επαρχιακό δικαστήριο στις 26/1/2003. Ωστόσο, η εκτέλεση αναβλήθηκε για δυο χρόνια και αναμένεται κάπου μεταξύ της 5/12/2004 και 26/1/2005 [3]. Υπερασπιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων, περιλαμβανομένης της Διεθνούς Αμνηστίας, αλλά και των Γερμανών Πράσινων, συνεχίζουν να πιέζουν τις κινεζικές αρχές, υποστηρίζοντας ότι οι δύο καταδικασθέντες ήταν θύματα ψευδών ισχυρισμών και άδικης εκδίκασης.

Οι θανατικές καταδίκες στο Θιβέτ αποτελούν μέρος μιας γενικευμένης "εκστρατείας ενάντια στο έγκλημα" που εφαρμόζεται σε ολόκληρη την Κίνα και ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2002, με τραγικές συνέπειες για τους πολίτες ολόκληρης της χώρας. Κατά τους 3 πρώτους μήνες της εκστρατείας, έγιναν 1781 εκτελέσεις - περισσότερες από ότι σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο, τα 3 προηγούμενα χρόνια [2].

Περιβαλλοντική υποβάθμιση

Τα υψίπεδα του Θιβέτ είναι τα πιο εκτεταμένα και υψηλότερα στον κόσμο. Διατηρούν μοναδικά, αλλά και ευαίσθητα, αλπικά οικοσυστήματα, μεγάλο μέρος των οποίων διατηρείται αναλλοίωτο λόγω της μεγάλης απόστασης από ανθρώπινους οικισμούς και υποδομές και λόγω της δυσκολίας πρόσβασης. Ωστόσο, οι αρνητικές επιπτώσεις από τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε αυτά λαμβάνουν μια άνευ προηγουμένου καταστροφική διάσταση. Η άγρια ζωή, τα δάση, οι βοσκότοποι, τα ποτάμια έχουν φτάσει σε τέτοια κατάσταση υποβάθμισης, από την οποία δύσκολα μπορούν να ανακάμψουν [4].

Κοπάδια μεγάλων θηλαστικών που άλλοτε έβοσκαν εδώ σε μεγάλους αριθμούς, έχουν φτάσει σε σημείο εξαφάνισης, κυρίως λόγω της σκόπιμης εξόντωσής τους από Κινέζους στρατιώτες που τα πυροβολούσαν από φορτηγά, κατά τη δεκαετία του '60. Το παράνομο κυνήγι συνεχίζεται και απειλεί την επιβίωση αρκετών ειδών, αλλά οι αρχές δεν εφαρμόζουν τους νόμους και δεν ελέγχουν τη συγκεκριμένη δραστηριότητα [4].

Τα δάση του Θιβέτ καταλαμβάνουν την τρίτη θέση σε έκταση, μεταξύ των δασών της Κίνας. Οι κυβερνητικές υλοτομικές επιχειρήσεις μειώνουν αυτή την έκταση με πρωτοφανείς ρυθμούς. Οι αναδασώσεις έχουν παραμεληθεί και είναι αναποτελεσματικές, αφήνοντας τεράστιες επικλινείς εκτάσεις ευάλωτες στη διάβρωση. Οι κίνδυνοι πλημμυρών αυξάνονται επίσης, απειλώντας τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν στα κατάντι των μεγάλων ποταμών της Ν.Α. Ασίας που πηγάζουν από εδώ. Ένα μόνο περιστατικό πλημμύρας το 2001 θεωρείται πως προκάλεσε το θάνατο 4.000 ανθρώπων στο Θιβέτ [2]. Η αποδάσωση, επίσης, απειλεί τα ενδιαιτήματα του γιγαντιαίου πάντα, του χρυσού πιθήκου και χιλιάδων φυτικών ειδών.

Το βόρειο τμήμα του θιβετιανού υψιπέδου φιλοξενεί το πρώτο εργοστάσιο έρευνας και ανάπτυξης πυρηνικών όπλων της Κίνας. Πυρηνικά όπλα αποθηκεύτηκαν πρώτα σ' αυτή την περιοχή το 1972. Σήμερα υπάρχουν τουλάχιστον 3 ή 4 σημεία εκτόξευσης πυρηνικών πυραύλων στο Θιβέτ, με άγνωστο αριθμό πυρηνικών κεφαλών. Εκφράζονται φόβοι ότι τα πυρηνικά απόβλητα του εργοστασίου απορρίπτονται σε γειτονικές πεδιάδες, όπου έχουν αναφερθεί "περίεργα" συμπτώματα στους ντόπιους νομαδικούς πληθυσμούς, παρόμοια με εκείνα από την επίδραση της ραδιενέργειας.

Ο μεγάλος αριθμός εποίκων και ο τρόπος εγκατάστασής τους έχει προκαλέσει σοβαρή υποβάθμιση, λόγω υπερβόσκησης και εκχερσώσεων. Μεγάλης κλίμακας προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης εκτελούνται, διαρρηγνύοντας τις παραδοσιακές πρακτικές και την οικολογική ισορροπία που διατηρούσαν οι ντόπιοι για αιώνες. Εξίσου σοβαρές αρνητικές συνέπειες έχει και η εξόρυξη μεταλλευμάτων, η οποία επιπλέον συνεισφέρει καθοριστικά και στη ρύπανση των ποταμών. Ιδιαίτερη ανησυχία έχουν προκαλέσει τα σχέδια κατασκευής δεκάδων υδροηλεκτρικών φραγμάτων σε ποταμούς, που θα παράγουν ενέργεια προς εξαγωγή σε κινεζικές πόλεις (Chengdu, Xining, Lanzhou, Xian). Το πιο καυτό περιβαλλοντικό ζήτημα στο Θιβέτ ίσως είναι ένα υδροηλεκτρικό εργοστάσιο στη Yamdrok Tso, μια ιερή λίμνη μεταξύ της Λάσα και του Shigatse. Άλλα γνωστά ζητήματα αφορούν στην κατασκευή της σιδηροδρομικής σύνδεσης μεταξύ Κίνας (Golmud) και Θιβέτ (Λάσα), που ξεκίνησε το 2001, όπως και η πρωτοβουλία της BP Amoco να ξεκινήσει την κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου [4].

Οι Πράσινοι της Αυστραλίας σε έκκλησή τους [5] καλούν την Κίνα να προστατέψει το φυσικό περιβάλλον του Θιβέτ και να το μετατρέψει στο μεγαλύτερο παγκοσμίως εθνικό πάρκο ή "απόθεμα της βιόσφαιρας", υποστηρίζοντάς το με μια πολιτική αειφόρου ανάπτυξης προς την κατεύθυνση της ενεργού προώθησης της ειρήνης και της περιβαλλοντικής προστασίας. Επίσης, καλούν την παγκόσμια κοινότητα να βοηθήσει στην προστασία και διατήρηση της μοναδικής πολιτιστικής κληρονομιάς και της εθνικής ταυτότητας του Θιβέτ και των Θιβετιανών που βρίσκονται στην εξορία.

Ανθρώπινα δικαιώματα και Ολυμπιακοί Αγώνες

Η έκκληση του Διεθνούς Δικτύου Υποστήριξης του Θιβέτ να μη χειροκροτήσει κανείς θεατής στην τελετή λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας τη στιγμή παράδοσης της ολυμπιακής σημαίας στην κινεζική αντιπροσωπεία της Ολυμπιάδας του Πεκίνου και η δημοσιοποίηση της διεθνούς εκστρατείας για μποϊκοτάζ των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου, το 2008, με στόχο να σεβαστεί η Κίνα τα ανθρώπινα δικαιώματα, έθεσαν για μια ακόμη φορά στην ελληνική κοινή γνώμη το ζήτημα αυτής της περιοχής του πλανήτη [6], [7], [8].

Τον Ιούλιο του 2001, παρά τη συνεχή καταστολή θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων, απονεμήθηκε στο Πεκίνο το δικαίωμα να φιλοξενήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2008. Αν και ο Εκτελεστικός Διευθυντής της ΔΟΕ, Φρανσουά Καράρ παραδέχθηκε ότι μόνο τα ανθρώπινα δικαιώματα ήταν υπό συζήτηση, ο Πρόεδρος της ΔΟΕ κ. Ζ. Ρογκ δήλωσε στο BBC (24/4/2002) ότι "οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα βελτιώσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Κίνα". Οι υπερασπιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε όλη την υδρόγειο εξέφρασαν την κατάπληξή τους για αυτήν την απόφαση, αναφέροντας ότι, εάν η Κίνα μπορούσε κατά τόσο εξώφθαλμο τρόπο να καταπατά τα ανθρώπινα δικαιώματα ενώ διεκδικούσε τους Αγώνες, δεν υπήρχε κανένας λόγος να υποτεθεί ότι η ανάθεσή τους θα οδηγούσε σε οποιαδήποτε αλλαγή, εκτός αν η συνεχής διεθνής πίεση ενταθεί κατά τη διάρκεια των Αγώνων.

Στα 54 έτη που η Κίνα εισέβαλε και κατέχει το Θιβέτ, έχει γίνει σαφής η άμεση σύνδεση μεταξύ της διεθνούς πίεσης και της προθυμίας της Κίνας να λάβει θετικά μέτρα στον τομέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Οι υποστηρικτές του Θιβέτ αμέσως ήρθαν σε επαφή με τη ΔΟΕ για να μεταβιβάσουν αυτό το μήνυμα και για να προτείνουν στη ΔΟΕ να θεσμοθετήσει μηχανισμούς, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης της Κίνας για να αποδεχτεί την ολυμπιακή ανακωχή. Εντούτοις, σήμερα κάτι τέτοιο θεωρείται σχεδόν αδύνατον [9].

Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας [10], οι Αγώνες πρέπει να φωτίσουν τα "Γκουαντάναμο" της Κίνας: "Τα 4 αυτά χρόνια είναι μοναδική ευκαιρία να πιέσουμε για θεμελιώδεις αλλαγές. Ο Ολυμπιακός Χάρτης, τον οποίο υποτίθεται ότι υιοθετεί η διοργανώτρια χώρα, προβλέπει "μια ειρηνική κοινωνία που ασχολείται με την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας". Από την άλλη, οι Αγώνες αποτελούν για την κυβέρνηση της Κίνας επίσης μια μοναδική ευκαιρία: θέλει να αναβαπτιστεί στην κολυμπήθρα του διεθνούς αθλητικού κατεστημένου, των μεγάλων ΜΜΕ και των χορηγών. Η σημερινή κατάσταση δεν επιτρέπει καμία αισιοδοξία. Οι παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι μαζικές, συστηματικές και καλύπτουν ευρύ φάσμα. (...) Στις αυτόνομες περιοχές του Θιβέτ και του Xinjiang οι αρχές συνεχίζουν τη σκληρή καταστολή".

Αντιρρήσεις για την υποστήριξη του Θιβέτ

Η υποστήριξη του Θιβέτ, ωστόσο, μπορεί να επιφέρει και αρνητική κριτική, η οποία μπορεί να εστιαστεί στα εξής:
1. Κάθε ανάλογη υποστήριξη αναπόφευκτα υποστηρίζει και την "εξόριστη κυβέρνηση" του Δαλάϊ Λάμα, η οποία θεωρείται θεοκρατική και καταπιεστική.
2. Τόσο το κίνημα υποστήριξης του Θιβέτ, όσο και η εξόριστη κυβέρνηση χρησιμοποιούνται και "συντηρούνται" από τα μεγαλύτερα πολυεθνικά κέντρα της παγκοσμιοποίησης, για αντιπερισπασμό στην αναμενόμενη άνοδο και τον ανταγωνισμό του κινεζικού καπιταλιστικού μοντέλου.

Οι υποστηρικτές των ανθρώπινων δικαιωμάτων στη δύση υποστηρίζουν σαφώς ένα δημοκρατικό Θιβέτ. Ωστόσο, το καθεστώς του Δαλάϊ-Λάμα μάλλον δεν μπορεί να συγκριθεί με τους Ταλιμπάν ή τους αγιατολάδες του Ιράν. Τα σύγχρονα δείγματα γραφής της εξόριστης κυβέρνησης, αλλά και η βασική θρησκεία του Θιβέτ, ο βουδισμός, έχουν να επιδείξουν μετριοπάθεια και όχι φονταμενταλισμό. Η μη-βίαιη διαμαρτυρία που έχει να επιδείξει έως τώρα το κίνημα για την υποστήριξη του Θιβέτ είναι αναμφισβήτητα μια φωτεινή εξαίρεση στα βίαια απελευθερωτικά κινήματα του Τρίτου Κόσμου - βασικά μαρξιστικής ή μαοϊκής έμπνευσης.

Πολλοί ριζοσπάστες του κινήματος ενάντια στην παγκοσμιοποίηση θεωρούν ότι όποιος υπερασπιστής των ανθρώπινων δικαιωμάτων αναφερθεί στο θέμα του Θιβέτ ουσιαστικά παίζει το παιχνίδι των ΗΠΑ. Ωστόσο, ένας γνωστός διανοούμενος του κινήματος, ο Ν. Τσόμσκυ, θέτει το θέμα διαφορετικά. Θεωρεί ότι οι ΗΠΑ και τα οικονομικά συμφέροντα της παγκοσμιοποίησης έχουν δύο μέτρα και δύο σταθμά για την Κίνα: άλλα για τα δικαιώματα των επενδυτών και άλλα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για θέματα εμπορίου οι ΗΠΑ είναι άτεγκτες, ενώ για θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων διστακτικές: θεωρούν ότι "θα ήταν αντιπαραγωγικό να πιεστεί πολύ η Κίνα για θέματα όπως τα βασανιστήρια των αντιφρονούντων ή οι κτηνωδίες (atrocities) στο Θιβέτ". Σαρκαστικά ο Τσόμσκυ προσθέτει ότι "αυτό (δηλ. η ισχυρή πίεση) ίσως οδηγήσει την Κίνα στο να υποστεί "τις βλαβερές συνέπειες μιας κοινωνίας απομονωμένης από την αμερικανική επιρροή"" [11]. Είναι σαφές λοιπόν ότι οι ΗΠΑ θεωρούν το Θιβέτ μάλλον ως εμπόδιο στην προσέγγισή τους με την Κίνα και την τεράστια αγορά της.

Πηγές και Σημειώσεις

1. Bell M. 1998. The Origins of the Tibet Question. http://columbia.edu/cu/ccba/cear/issues/spring98/text-only/bell.htm
2. Hinton-Smith T. 2003. Tibet: a country report. Eclipse, the anti-war review, issue 14 (14 February 2003). http://www.eclipsereview.org/issue14/tibet.htm
3. Tibet resolution: Alliance '90/The Greens. Third Party Congress, 2 and 3/10/2004, Kiel, Germany. Μπορεί να βρεθεί και στην ιστοσελίδα: http://www.phayul.com/news/article.aspx?id=8016&t=0
4. International Campaign for Tibet. Tibetan Environment. http://www.savetibet.org/
5. Australian Greens Policy on Tibet, 5/7/2004. Μπορεί να βρεθεί και στην ιστοσελίδα: http://www.atc.org.au/news/news/20040705_greenspolicy.html
6. Γιαννίρης Ν. Έκκληση για το Θιβέτ. Ελευθεροτυπία, 7/8/2004. Στο άρθρο σημειώνεται πως ο Δαλάι Λάμα και η εξόριστη κυβέρνηση του Θιβέτ δεν ζητεί αλλαγή των συνόρων αλλά λύση εντός των συνόρων της ενιαίας Κίνας, με κοινό Σύνταγμα αλλά διοικητική αυτονομία, καθώς πρωταρχική σημασία έχει για τους Θιβετιανούς ο πολιτισμός και η κουλτούρα τους.
7. Γιαννίρης Ν. Θιβετιανοί κατά Κίνας. Ελευθεροτυπία, 26/8/2004.
8. Οικολόγοι-Πράσινοι. Δελτίο Τύπου, 30/8/2004. http://www.ecogreens.gr
9. China plays Games with Human Rights - Free Tibet: http://www.2008-freetibet.org/
10. Παπαϊωάννου Κ. Ολυμπιακοί στο Πεκίνο: κραυγές στη σιωπή. Τα Νέα, 9/9/2004.
11. Chomsky N. 1998. Domestic Constituencies. Z-magazine http://zena.secureforum.com/Znet/zmag/articles/chomskymay98.htm

Άλλες πηγές στο διαδίκτυο:

"Boycott China's Olympic sponsors: http://www.buyhard.fsnet.co.uk/putuporshutup.htm
"Boycott China for Tibet": http://www.buyhard.fsnet.co.uk/boycottchinafortibet.htm
"Free Tibet Campaign": http://www.freetibet.org/
"The government of Tibet in Exile": http://www.tibet.com/