Για τον Καραμανλή

του Νίκου Μπακουνάκη

Η έκθεση «Τέχνη και Δημοκρατία. Τριάντα πέντε σύγχρονοι έλληνες δημιουργοί», που εγκαινιάστηκε χθες στο Ζάππειο Μέγαρο, οργανωμένη από το Ινστιτούτο Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής», με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 35 χρόνων από τον Ιούλιο του 1974, προκαλεί κάποιες αντιδράσεις. Οι αντιδρώντες τη βλέπουν σαν καθαρτήριο για τον εξαγνισμό της Δεξιάς διά της τέχνης, ιδιαίτερα για την επιβολή του Κωνσταντίνου Καραμανλή ως μεγάλου στοχαστικού πολιτικού ανδρός, έτσι όπως παρουσιάζεται για παράδειγμα στο ωραίο φερώνυμο πορτρέτο του Παναγιώτη Τέτση, με την εφημερίδα Le Μonde υπό μάλης. Ειδικά για τον Καραμανλή, δεν καταλαβαίνω τις αντιδράσεις. Το λιγότερο που μπορώ να πω είναι ότι πρόκειται για αντιδράσεις α-ιστορικές και επομένως υστερικές, που στέκονται θαυμάσια σ΄ έναν λίβελλο, όχι όμως σε μια χρονογραφική αρθρογραφία.

Είτε το θέλουμε είτε όχι (αν και το δίλημμα είναι ψευδές, αφού η Ιστορία αρχίζει και μιλάει) η μεταπολιτευτική περίοδος σφραγίστηκε από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ζούμε σε μια πολιτική, κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα που οικοδομήθηκε από τον ίδιο, την πραγματικότητα της Ευρώπης. Και οικοδομήθηκε από τον ίδιο στην κυριολεξία, αφού η Ευρώπη ήταν ένα προσωπικό του όραμα που μπόρεσε να το υλοποιήσει με τις δικές του δυνάμεις, κινητοποιώντας τις σχέσεις του με τους τότε ηγέτες της Ευρώπης. Ηταν ένας καθαρός ευρωπαϊστής και το σύνθημά του «ανήκομεν εις την Δύσιν», τόσο ευτελισμένο αργότερα, εξέφραζε κάτι που ικανοποιούσε όλους τους Ελληνες, ανεξαρτήτως τού αν οι πολιτικές παρωπίδες και οι σημαίες ευκαιρίας της εποχής δεν τους επέτρεπαν να το ομολογήσουν. Αρκεί να αναλογιστούμε τι θα ήταν σήμερα η Ελλάδα έξω από την Ευρώπη ή ποια θα ήταν τα κεκτημένα της αν γινόταν μέλος της Ευρώπης αρκετά χρόνια αργότερα.

Oι άνθρωποι αλλάζουν. Εχουν το δικαίωμα να αλλάζουν, όπως υποχρέωση της Ιστορίας είναι να αντιμετωπίζει τους ανθρώπους στη συνθετότητά τους και να βλέπει την εξέλιξή τους μέσα στον χρόνο. Σίγουρα ο προδικτατορικός Καραμανλής ήταν διαφορετικός από τον Καραμανλή της Μεταπολίτευσης. Η στόφα πρέπει όμως να υπήρχε και ο άνθρωπος εξελίχθηκε σ΄ αυτό που οι Γάλλοι ονομάζουν Ηomme d΄Εtat (δεν έχουμε σήμερα τέτοιους πολιτικούς), αφοσιωμένος στο δημόσιο συμφέρον, ασκητικός και στοχαστικός ως προς τη δημόσια και πολιτική ζωή, ενωτικός και τολμηρός, όπως έδειξαν το δημοψήφισμα για τη βασιλεία και η νομιμοποίηση του ΚΚΕ.

Σίγουρα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν ήταν διανοούμενος. Αλλά χάρη σ΄ αυτόν το κόμμα του απέκτησε για πρώτη φορά ένα ιδεολογικό πλαίσιο. (Κρίμα που αυτό το κόμμα πνίγεται σήμερα στα θολά νερά.) Ηταν ο ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός, που παρουσίασε ο ίδιος στο συνέδριο της Χαλκιδικής το 1979, με κέντρο κάτι πολύ επίκαιρο, την αναπτυξιακή παρέμβαση του κράτους στην ελεύθερη οικονομία.