Η εικόνα της γυναίκας στα ΜΜΕ (μια άλλη μορφή βίας κατά των γυναικών)

Η γυναίκα και το σώμα της έχουν αποτελέσει αντικείμενο εκμετάλλευσης από τότε που εφευρέθηκαν τα μαζικά μέσα επικοινωνίας και καθιερώθηκε η διαφήμιση ως μέσο προώθησης προϊόντων. Η φεμινιστική οπτική είναι αυτή που τα τελευταία χρόνια έχει εντοπίσει και μελετήσει την καθοριστική επίδραση της εικόνας του φύλου όπως αυτή διαμορφώνεται και διαχέεται από τα ΜΜΕ προς την κοινωνία.

Τα διάφορα έντυπα, το ραδιόφωνο, το διαδίκτυο και κυρίως η τηλεόραση προωθούν έναν κυρίαρχο λόγο που είναι κατασκευασμένος σύμφωνα με την εικόνα της γυναίκας, όπως αυτή υπάρχει στο μυαλό των ανδρών και όχι σύμφωνα με την πραγματική ζωή της καθημερινής γυναίκας. Με τον τρόπο αυτό διαμορφώνονται οι διαφορετικές σχέσεις εξουσίας μεταξύ των φύλων.

Ιδιαίτερα ανησυχητικός είναι ο τρόπος που χρησιμοποιείται το γυναικείο σώμα, όταν γίνεται το αντικείμενο του ανδρικού βλέμματος ακόμα και για να τονίσει την ετεροφιλία του άνδρα, ή γίνεται το αντικείμενο των φαντασιώσεων του αρσενικού θεατή. Η γυναικεία εικόνα στα ΜΜΕ και στη διαφήμιση συχνά προβάλλεται ως εικόνα υποταγής, σιωπής και παθητικότητας. Είναι η εικόνα της όμορφης αλλά όχι ιδιαίτερα έξυπνης περσόνας σε διαφημίσεις και σίριαλ στην τηλεόραση, η μισόγυμνη κοπέλα που με σεξουαλικούς υπαινιγμούς πλένει το αυτοκίνητο του καλού της στη διαφήμιση του Matiz, η νεαρή που συνευρίσκεται ερωτικά με το σαμπουάν Herbal Essences, και άλλα παρόμοια περιστατικά σε έναν ατέλειωτο κατάλογο απαξίωσης της γυναικείας νοημοσύνης και υποβιβασμού του γυναικείου σώματος.

Όλες αυτές οι διεργασίες που μετατρέπουν τη γυναίκα σε αντικείμενο, αποσπούν το σώμα της από την ίδια και τη διαιρούν στα μέρη του σώματος της, όχι μόνο της στερούν την ανθρώπινη υπόστασή της αλλά οδηγούν στην αιτιολόγηση της βίαιης συμπεριφοράς εναντίον της. Πολλές έρευνες μέχρι σήμερα έχουν δείξει ότι η συνεχής προβολή βίαιων εικόνων από τα ΜΜΕ κάνει το μέσο άνθρωπο λιγότερο ευαίσθητο σε θέματα βίαιης συμπεριφοράς, πολύ περισσότερο δε σε περιπτώσεις βίαιης συμπεριφοράς με θύμα γυναίκα, όταν αυτός ήδη έχει αποδεχτεί υποσυνείδητα την απαξίωση της γυναίκας ως οντότητας ισότιμης με τον άνδρα. Στην πραγματικότητα, πολλά εγκλήματα με θύματα γυναίκες καθρεφτίζουν μηνύματα που προβάλλονται από τα ΜΜΕ.

Η τηλεόραση στις μέρες μας έχει αποκτήσει τεράστια δύναμη καθώς χρησιμοποιείται πλέον από την οικογένεια ως φορέας όχι μόνο ψυχαγωγίας και πληροφόρησης αλλά και κοινωνικοποίησης και εκπαίδευσης των μελών της και κυρίως των παιδιών και των νέων. Επιπλέον βρίσκεται μέσα σε κάθε σπίτι, σε κάθε γωνιά της χώρας. Σαν αποτέλεσμα, ο ρόλος της στη διαμόρφωση προτύπων και στερεότυπων είναι πλέον καθοριστικός. Μέσα από τα διάφορα τηλεοπτικά σίριαλ, τα talk show και τα reality η γυναίκα εμφανίζεται ως άβουλη, αφελής, υποδεέστερη του άνδρα, με πρωταρχικό μέλημά της την εμφάνισή της. {«Η εκδίκηση της Ξανθιάς», «Αγρότης μόνος ψάχνει», «Όλα»}. Οι πρωινές και οι μεσημεριανές εκπομπές και πολλά δημοφιλή σίριαλ της ελληνικής τηλεόρασης προβάλλουν τη γυναίκα κούκλα, τη γυναίκα αντικείμενο του πόθου, τη γυναίκα συμπλήρωμα του άνδρα, χωρίς δική της αυτόνομη υπόσταση, αδιαφορώντας για το μυαλό της, για την προσωπικότητά της. Η τηλεόραση μπορεί να έχει διευρύνει τα γυναικεία πρότυπα που προβάλλει, όμως εξακολουθεί να μας περνάει μηνύματα αρνητικά για την εμφάνισή μας, τις ατέλειες του σώματός μας, την ηλικία μας, το βάρος μας. Τα μηνύματα που εκπέμπει μας λένε ότι κάποια εκατομμύρια γυναίκες κάθε ηλικίας πρέπει να μοιάσουμε σε κάποια λίγα ψιλόλιγνα μοντέλα και τηλεοπτικές περσόνες που σπαταλούν το χρόνο τους σε ατέρμονες δίαιτες, γυμναστήρια, οίκους μόδας και ινστιτούτα αισθητικής για να παρουσιαστούν ως οι τέλειες γυναίκες. Ένας κόσμος εξωπραγματικός και πολυδάπανος σε χρόνο και χρήμα που το μόνο που καταφέρνει είναι να κάνει τις γυναίκες, ιδιαίτερα τις νεότερες που αντλούν από αυτόν τα πρότυπα ομορφιάς, να νιώθουν απογοήτευση και ανασφάλεια. Δεν είναι τυχαίο που διεθνώς αυξάνονται οι περιπτώσεις σοβαρών διατροφικών διαταραχών λόγω εξαντλητικής δίαιτας μεταξύ των πολύ νέων γυναικών που προσπαθούν έτσι να μοιάσουν στα ινδάλματά τους {Δεν υπάρχουν δυστυχώς αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία στην Ελλάδα για το μέγεθος του προβλήματος}.

Μηνύματα γυναικείας παθητικότητας και υποταγής εκφράζονται και μέσα από τις διαφημίσεις, και μόνο με τη στάση του γυναικείου σώματος. Η έκφραση του προσώπου, η στάση του σώματος, η θέση της γυναίκας στο χώρο και σε σχέση με τον άνδρα που πιθανά συμμετέχει σε μια διαφήμιση στέλνουν το μήνυμα της γυναίκας-αντικειμένου. Αυτή η υποβίβαση της γυναίκας στα μέρη του σώματός της προς τέρψιν του άνδρα, σύμφωνα με τους ψυχολόγους, καταστρέφει τη γυναικεία αυτοεκτίμηση.

Η διαφήμιση είναι το παντοδύναμο εργαλείο της επιβολής της εξουσίας στις γυναίκες γιατί έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει το υποσυνείδητο εκατομμυρίων ανθρώπων με μια μόνο εικόνα! Βρίσκεται παντού. Στην τηλεόραση, στα έντυπα, στο δρόμο, στα μαζικά μέσα μεταφοράς. Κι ενώ πιστεύουμε ότι αγνοώντας τα μηνύματα που εκπέμπει μένουμε ανεπηρέαστοι, στην πραγματικότητα αυτά τα μηνύματα μέσα από την εικόνα επιδρούν αποφασιστικά στις αξίες μας, στις επιλογές μας και στις συμπεριφορές μας. Στην Αμερική υπολογίζεται ότι ένα άτομο εκτίθεται καθημερινά σε πάνω από 2.000 διαφημίσεις, κάτι αντίστοιχο σε μικρότερη κλίμακα συμβαίνει και στη χώρα μας.

Κύριο εργαλείο της διαφήμισης, το γυναικείο σώμα. Η εικόνα του γυναικείου σώματος πουλάει τα πάντα. Η γυναίκα και τα μέρη του σώματος της, κατά προτίμηση το στήθος, τα πόδια και τα οπίσθια, πωλούν από γιαούρτια έως κινητή τηλεφωνία. {Πρόσφατη είναι η διαφήμιση της Q (κιου) στην τηλεόραση όπου διαφημίζει τις προσφορές της προβάλλοντας τα οπίσθια μιας νεαρής κοπέλας με τζιν!} Χρησιμοποιώντας τα μέρη του γυναικείου σώματος ξεχωριστά από το υπόλοιπο σώμα για διαφημιστικούς λόγους, το μήνυμα που προσλαμβάνει ο θεατής είναι ότι όχι μόνο η συγκεκριμένη γυναίκα, αλλά και κάθε γυναίκα είναι μόνο στήθη ή πόδια ή οπίσθια. Ταυτίζοντας τη γυναίκα με τα μέρη του σώματός της κατ’ επιλογή, η διαφήμιση απογυμνώνει τη γυναίκα από την ανθρώπινη αξία της, κάνοντας την αντικείμενο-εργαλείο για την προώθηση των προϊόντων που διαφημίζει. Την μετατρέπει έτσι σε κάτι απρόσωπο, στην ουσία σε πράγμα, κάτι που δεν συμβαίνει με τον άνδρα, τον οποίο σχεδόν πάντα τον αντιμετωπίζει ως οντότητα.

Η απαξιωτική αυτή εικόνα της γυναίκας όπως έχει διαμορφωθεί στα ελληνικά ΜΜΕ εξακολουθεί να κυριαρχεί χωρίς ενδείξεις βελτίωσης, τουναντίον πληθαίνουν τα δείγματα εκμετάλλευσης του γυναικείου σώματος από τα ΜΜΕ, παρά τις επανειλημμένες διαμαρτυρίες και τα διαβήματα των γυναικείων οργανώσεων. Επιπλέον, με τα στερεότυπα γυναικείων συμπεριφορών που προβάλλουν στο κοινό συντελούν, έστω και χωρίς πρόθεση, στην αύξηση των κρουσμάτων βίας, όπως έχουν καταγραφεί τα τελευταία δύο χρόνια στη χώρα μας εναντίον γυναικών.



Είναι ανάγκη λοιπόν να ληφθούν άμεσα μέτρα όπως είναι:

* Νομοθετική ρύθμιση για τη διαφήμιση που θα απαγορεύει την εκμετάλλευση του γυναικείου σώματος και την προώθηση σεξιστικών μηνυμάτων που μειώνουν την αξιοπρέπεια της γυναίκας.



* Να εφαρμοστεί και στα ΜΜΕ η αρχή του gender mainstreaming που έχει θεσμοθετηθεί και στην Ελλάδα μετά το ψήφισμα του Συμβουλίου των υπουργών των κρατών μελών της ΕΕ στις 5/10/1995, ώστε να βελτιωθούν τα προβαλλόμενα στερεότυπα ανδρών και γυναικών σύμφωνα με τις αρχές της ισότητας των φύλων.



* Να θεσμοθετηθεί η επιμόρφωση των εργαζομένων στα ΜΜΕ σχετικά με τα θέματα της ισότητας των φύλων, γεγονός που θα ενισχύσει την ευαισθητοποίηση και την κατάρτιση των εργαζόμενων και θα τους βοηθήσει στην καλύτερη αποτύπωση της κοινωνικής πραγματικότητας μέσα από την δουλειά τους στα ΜΜΕ.



Χριστίνα Κούρκουλα

Θεματική Ομάδα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Οικολόγοι Πράσινοι