Αυτοκτονούν τα κόμματα;

Γράφει ο Γιάννης Λούλης

Αυτοκτονούν (πολιτικά) μερικές φορές τα κόμματα;

Κάποιοι εντός των «κομματικών τειχών» εθελοτυφλούν και γι’ αυτό τείνουν να πιστεύουν πως τα κόμματα όταν βρεθούν σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι, ενεργοποιούν τα ισχυρά ένστικτα αυτοσυντήρησής τους. ʼρα, στο τέλος της ημέρας υποτίθεται πως κάνουν τις επιλογές εκείνες που θα τα βοηθήσουν πολιτικά.

Η «ώρα της αλήθειας» έρχεται πάντα μετά μια σοβαρή εκλογική ήττα. Αυτή φέρνει στην επιφάνεια την απειλή μιας πιο μακροχρόνιας κυριαρχίας του αντιπάλου των ηττημένων. Υπό τη δαμόκλειο σπάθη του κινδύνου αυτού, κάποιοι διατείνονται, αισιοδοξώντας, πως τα κόμματα αναγκάζονται εν τέλει να πάρουν τις στρατηγικά εύλογες αποφάσεις. Είναι όμως τόσο απλά τα πράγματα;

Το Βρετανικό Συντηρητικό Κόμμα είναι μια από τις διαχρονικά πιο επιτυχημένες πολιτικές και εκλογικές «μηχανές» στο κόσμο. Κάτι που αναγνωρίζουν πρωτίστως οι αντίπαλοί του. Έχει, κατά κανόνα, αποδειχθεί ευέλικτο και ικανό να προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα κάθε εποχής. Με δυο λόγια, συνήθως κάνει σε κάθε συγκυρία ότι είναι απαραίτητο για να επικρατήσει. Έτσι εξηγείται άλλωστε, η κυριαρχία του στη Βρετανική σκηνή το μεγαλύτερο διάστημα του 20ου αιώνα. Και όμως: Τη τελευταία δεκαπενταετία περίπου έκανε ότι ήταν δυνατό για να διευκολύνει όχι μόνο τις νίκες, αλλά και την πολυετή κυριαρχία των «Νέων» Εργατικών.

Μετά την επικράτηση Μπλερ, που θριάμβευσε καταλαμβάνοντας το μεσαίο χώρο, τα κομματικά στελέχη των Συντηρητικών επέλεγαν επίμονα αρχηγούς και πολιτικές καθαρά «δεξιές» που συρρίκνωναν την απήχηση του κόμματος. Χαίηγκ, Ντάνκαν, Σμιθ, Χάουαρντ, «δεξιοί» αρχηγοί με «δεξιές» πολιτικές, έχασαν τη μια μάχη μετά την άλλη. Και παραιτήθηκαν. Μόνο μετά τις ήττες αυτές ξύπνησαν τα ναρκωμένα ένστικτα αυτοσυντήρησης των Συντηρητικών. Τότε ήταν που οι Συντηρητικοί εξέλεξαν πλέον ένα χαρισματικό ηγέτη με Κεντρώο προφίλ και κεντρώες θέσεις, δηλαδή τον Κάμερον. Που εν τέλει υλοποίησε όντως ένα κεντρώο άνοιγμα. Ενώ τώρα, βρίσκεται στο κατώφλι της εξουσίας.

Μεγάλη είναι επίσης η κρίση του Αμερικανικού Ρεπουμπλικανικού κόμματος, με δεδομένη τη βαρύτατη κληρονομιά Μπους. Το τι θα πρέπει να κάνει το κόμμα είναι προφανές. Αυτό επιχείρησε (με μισή καρδιά) ο Μακέην στις τελευταίες εκλογές, αποτρέποντας τουλάχιστον τα χειρότερα. Και όμως η πλειοψηφία των στελεχών του κόμματος τώρα πιστεύουν πως οι εκλογές χάθηκαν διότι το κόμμα δεν ήταν «επαρκώς δεξιό»! Μάλιστα θεωρούν ως πλέον ιδανική υποψήφια για την Προεδρία την υπερδεξιά Σάρα Πέηλιν!

Μετά από μια κρίσιμη εκλογική ήττα, που τερματίζει την αίσθηση κυριαρχίας ενός κόμματος (και με τον όρο «κυριαρχία» αναφερόμαστε σε ένα κόμμα που έχει κερδίσει, συνεχόμενα, πάνω από μία εκλογική μάχη), προκαλείται ένα σοκ στο κόμμα αυτό. Κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητα αρνητικό, αρκεί να μετατραπεί το σοκ σε θετική ενέργεια, νηφάλια σκέψη και σωστή στρατηγική. Συχνά όμως μαζί με το σοκ, χάνεται η λογική και κυριαρχούν εκτονωτικά ένστικτα.

Τότε η αναζήτηση αντιλήψεων και στελεχών που παραπέμπουν στον πιο σκληρό πυρήνα των απόψεων ενός κόμματος, αποτελεί αρκετά συνήθη αντίδραση. Στις περιπτώσεις αυτές, τα κόμματα κλείνονται στο καβούκι τους. Υιοθετείται παράλληλα το αυτάρεσκο και απλοϊκό «χάσαμε γιατί δεν υπήρξαμε αρκετά ο εαυτός μας». Κάποια κεντροδεξιά κόμματα λοιπόν, κάνουν «δεξιές στροφές» για να γίνουν (υποτίθεται) «ο εαυτός τους»! (Αντίστοιχα, τα κεντροαριστερά, όπως το Εργατικό Κόμμα προ Μπλερ, κάνουν «αριστερές στροφές»). Φυσικά παρόμοιες επιλογές οδηγούν στην εσωστρέφεια και στη θαλπωρή της υποτιθέμενης επιστροφής στις «ρίζες». Με καταστροφικές συνέπειες.

Όσοι στη ΝΔ κοιτούν πίσω νοσταλγικά σε μοντέλα του παρελθόντος ξεχνούν ότι αυτά έστρωσαν το χαλί για την εικοσαετή κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ (που διέκοψε η στρατηγική Καραμανλή). Βεβαίως, οι συνεδριακές θωπείες προς τους «πιστούς» ψηφοφόρους έναντι των χαρακτηριζομένων ως «ευκαιριακών», μπορεί να είναι απλώς μια βραχύβια τακτική κίνηση στα πλαίσια του ενδοκομματικού ανταγωνισμού. Είναι πιθανό λοιπόν να μη σηματοδοτεί μια αλλαγή της στρατηγικής του επίμονου ανοίγματος προς το Κέντρο που οδήγησε τη ΝΔ σε δύο νίκες (2004, 2007), ενώ την έφερε μια ανάσα πριν τη νίκη το 2000. Πάντως, κάποια στελέχη με σχετικές κορώνες φαίνεται να προτείνουν μια απερίφραστα «δεξιά στροφή» και την εγκατάλειψη της στόχευσης στο μεσαίο χώρο.

Όλα τούτα μάλιστα συμβαίνουν όταν τα στοιχεία των πρόσφατων εκλογών είναι αμείλικτα: Η ΝΔ έχασε 8% στο ΠΑΣΟΚ και άλλο ένα 5% προς τα Αριστερά της, ενώ μόνο 5% έχασε προς τα δεξιά της. Ειδικά οι απώλειες προς το ΠΑΣΟΚ υπήρξαν και παραμένουν (αν διατηρηθούν) καταλυτικές. Διότι λειτουργούν με διπλή βαρύτητα! Καθώς ότι έχασε η ΝΔ, το κέρδισε ταυτόχρονα ο αντίπαλός της! Αν διατηρούντο τώρα οι απώλειες αυτές προς το ΠΑΣΟΚ και υποθετικά η ΝΔ κέρδιζε πίσω τις δεξιόστροφες απώλειές της, αλλά και όσους ψηφοφόρους της επέλεξαν την αποχή, και πάλι θα έχανε τις εκλογές! Αυτή είναι η ωμή πραγματικότητα.

Τα κόμματα εξουσίας που αποδεικνύονται πετυχημένα στις μάχες κυριαρχίας γνωρίζουν ένα πράγμα: Πως οι εικόνες τους διαμορφώνονται και κρίνονται συνολικά. Μια εικόνα δεν μπορεί να είναι «λίγο από όλα», διότι τότε δεν υπάρχει εικόνα. Η γενική αίσθηση που δημιουργεί ένα κόμμα πρέπει να έχει ξεκάθαρη κατεύθυνση: Κινείται δεξιότερα ή στοχεύει στο κέντρο; Ενώ όταν μια εικόνα αρχίσει να εδραιώνεται, δύσκολα ανατρέπονται οι εντυπώσεις αυτές. ʼρα αν η ΝΔ αρχίσει να πείθει ότι στρέφεται «δεξιά» δύσκολα μετά θα μπορέσει να πείσει για το αντίθετο.

Τέλος, μιλώντας συνολικότερα, οι λεγόμενοι «ευκαιριακοί» ψηφοφόροι (όρος που χρησιμοποιήθηκε στο Συνέδριο και εμπεριέχει προφανή αρνητική φόρτιση) είναι όλο και περισσότεροι στη χώρα μας, σε μια εποχή που οι πολίτες έχουν αποστασιοποιηθεί από κομματικούς πατριωτισμούς και ιδεολογήματα. Ενώ γίνονται πιο ρευστοί και απρόβλεπτοι στις τελικές επιλογές τους. Είτε λοιπόν αρέσει είτε όχι στα κόμματα, τούτοι οι ρευστοί ψηφοφόροι θα κρίνουν τις εκλογές. Ενώ τα κόμματα εξουσίας που θα αποδειχθούν προσαρμοστικά, ευέλικτα και πραγματιστικά, έχουν περισσότερες πιθανότητες να τους κερδίσουν. Όλα τα άλλα δήθεν ιδεολογήματα, που στην ουσία απλώς ανασύρουν αναχρονιστικά σύμβολα, αφορούν μόνο τους κομματικούς μικρόκοσμους και την ξύλινη ρητορική τους.

Συμπεραίνοντας: Τα κόμματα υπάρχουν φορές που αυτοκτονούν πολιτικά. Μερικές φορές μάλιστα αυτοκτονούν κατά συρροήν. Κάποτε βεβαίως, αναγκάζονται να συνέλθουν. Αφού όμως πρώτα έχουν πληρώσει ένα βαρύ τίμημα.