Συνταγματικά πλαίσια οικονομικής πολιτικής

Της Ντόρας Μπακογιάννη

H προσφυγή στον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης είναι γεγονός. H Eλλάδα έχει μπροστά της μια δύσκολη και σκληρή διαδικασία, τουλάχιστον τριετίας. H μεγάλη πρόκληση που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ως κοινωνία είναι μέσα σε αυτή την περίοδο αν θα καταφέρουμε να ξεκινήσουμε τη σταδιακή μείωση του χρέους, περιορίζοντας τις δημόσιες δαπάνες και ξεκινώντας μια καινούργια αναπτυξιακή διαδικασία.
Κοιτάζοντας πίσω, αυτές τις ιστορικές στιγμές, βλέπουμε ότι το νεοελληνικό κράτος από της γεννήσεώς του –και ακόμη πιο πριν, από τα πρώτα επαναστατικά χρόνια– έκανε, με εξαίρεση ελάχιστες κυβερνήσεις (π.χ. Χαριλάου Τρικούπη, Ελευθερίου Βενιζέλου, Κωνσταντίνου Καραμανλή), οικονομική πολιτική με κριτήρια άσχετα προς την οικονομία.
Η Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια...
...έζησε ένα όργιο κακοδιαχείρισης, καθώς οι εθνικοί πόροι, αλλά και τα δάνεια, διοχετεύθηκαν –κατά μεγάλο μέρος– για την εξυπηρέτηση αλλότριων, ιδίως κομματικών, συμφερόντων. Στα «κομματικά συμφέροντα» εντάσσω και την, ιδίως από το 1981 και μετά, ψευδεπίγραφη άσκηση «κοινωνικής πολιτικής» η οποία, ενώ δεν έλυσε κανένα κοινωνικό πρόβλημα, διόγκωσε το κράτος και τις δαπάνες του και επέτεινε όλα αυτά τα φαινόμενα.

Σήμερα, η Ελλάδα βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού, καθώς την τελευταία τριακονταετία όλα τα φαινόμενα κατασπατάλησης του δημοσίου χρήματος και άσκησης αλυσιτελούς οικονομικής πολιτικής επιτάθηκαν. Δεν είναι τυχαίο που η περίπτωσή μας περιγράφεται διεθνώς ως «ελληνική τραγωδία». Διότι τι άλλο παρά τραγωδία είναι το γεγονός ότι αυξήσαμε το χρέος μας στο 113% του ΑΕΠ χωρίς ούτε την οικονομία να καταστήσουμε ανταγωνιστική ούτε τα κοινωνικά προβλήματα να λύσουμε, ενώ κατασπαταλήσαμε και πεντακόσια δισεκατομμύρια ευρώ; Τριακόσια του χρέους και διακόσια των κοινοτικών ενισχύσεων. Θυμίζω ότι μεταξύ 1912 και 1922 η Ελλάς διεξήγαγε τέσσερις πολέμους, δύο Βαλκανικούς, ένα Παγκόσμιο και τον Μικρασιατικό, χωρίς καν να πλησιάσει σε αυτό το σημείο.

Η κρισιμότητα των στιγμών επιβάλλει βαθιές τομές και ριζικές ανατροπές και γενναίες πολιτικές αποφάσεις. Ξεκινώντας από το ίδιο το Σύνταγμα της χώρας. Είναι βέβαιον ότι με τις τελευταίες αναθεωρητικές προσπάθειες του Συντάγματος χάσαμε, με κοινή ευθύνη όλων μας, πολλές ευκαιρίες. Σήμερα, όμως, πέρα από την πρωτόγνωρη οικονομική κρίση, ο λαός και ο τόπος αντιμετωπίζουν μια θεσμική κρίση, κρίση αξιών και προτύπων, κοινωνικής συνοχής και εμπιστοσύνης. Απέναντι σ’ αυτήν την πραγματικότητα απαιτείται άμεση δράση, με συγκεκριμένες τολμηρές πρωτοβουλίες.

Το πρώτο βήμα είναι να συμφωνήσουν οι πολιτικές δυνάμεις του τόπου τώρα ότι η επόμενη Βουλή θα είναι σε κάθε περίπτωση αναθεωρητική, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η γρήγορη αναθεώρηση του Συντάγματος. Για την αντιμετώπιση της έκτακτης κατάστασης που αντιμετωπίζει η Ελλάδα χρειάζεται επανάσταση νοοτροπίας και να εκσυγχρονίσουμε πολιτικά τη χώρα, ακόμη κι αν καταστεί de facto αναγκαία η αλλαγή του σημερινού πολιτικού και κομματικού συστήματος.

Για παράδειγμα, η διαπίστωση ότι η οικονομική πολιτική διαχρονικά εκτρέπεται με έχει οδηγήσει σε ένα βασικό συμπέρασμα: η οικονομική πολιτική της χώρας, υπό την έννοια της άσκησης δημοσιονομικής πολιτικής εντός συνταγματικών ορίων, καθώς και ορισμένες καίριες παράμετροι που συντελούν στην ανάπτυξη και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς της, πρέπει, επιτέλους, να τεθούν υπό την αιγίδα, και θα έλεγα τον χαλινό, του Συντάγματος, στην πρώτη προσεχή αναθεώρησή του.

Εισηγούμαι, λοιπόν, την εισαγωγή και στην Ελλάδα του «δημοσιονομικού κανόνα» που θέτει συνταγματικά όρια στη δημοσιονομική επέκταση. Είναι αδιανόητο το έθνος, σε καιρούς ειρήνης, να φθάνει, αλόγιστα, στα όρια της καταστροφής. Αυτό δεν επιτρέπεται να ξανασυμβεί. Ο δημοσιονομικός κανόνας έχει ήδη συνταγματικώς εισαχθεί σε χώρες, μεταξύ των οποίων η Ομοσπονδιακή Γερμανία και η Πολωνία: και στις δύο με άκρως ευεργετικά αποτελέσματα.

Της διατύπωσης και του ακριβούς περιεχομένου μιας τέτοιας ρύθμισης στον υπέρτατο νόμο της χώρας άλλοι είναι ασφαλώς καταλληλότεροι από εμένα να επιληφθούν. Η ανάγκη είναι, όμως, πασιφανής: μια τέτοια συνταγματική ρύθμιση θα απαγόρευε την πέραν ενός συγκεκριμένου ορίου δημοσιονομική επέκταση.

Η πρόβλεψη αυτή αφαιρεί από την εκάστοτε Βουλή ή τον υπουργό των Οικονομικών τη δυνατότητα να ψηφίζει και να εφαρμόζει μια υπέρ το δέον επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, προστατεύοντας τις επόμενες γενιές από την υπέρμετρη διόγκωση του δημοσίου χρέους.

Η υιοθέτηση ενός συνταγματικού δημοσιονομικού κανόνα σήμερα σίγουρα δεν θα βοηθήσει στην άμεση μείωση του ελλείμματος ή του δημοσίου χρέους. Ωστόσο, μπορεί να συμβάλει θετικά με δύο τρόπους: μπορεί να προστατεύσει τις επόμενες γενιές από ανεύθυνες πολιτικές και δυσάρεστες καταστάσεις, ανάλογες με αυτές που βιώνουμε σήμερα. Και –εκδηλούμενη από τώρα ως πρόθεση– μπορεί να συμβάλει στην προσπάθεια ανάκτησης της χαμένης αξιοπιστίας της χώρας.

Υπάρχουν πολλές άλλες αναγκαίες, κατά τη γνώμη μου, πλευρές μιας προσεχούς αναθεώρησης που έχουν, εμμέσως πλην σαφώς, σχέση με την οικονομία. H ενίσχυση της διαφάνειας μέσω της αλλαγής του πλαισίου για τον νόμο περί ευθύνης υπουργών, αλλά και η ρύθμιση των θεμάτων που αφορούν το πολιτικό σύστημα και το πολιτικό χρήμα είναι απαραίτητες. Είναι αδιανόητο να υπάρχουν πολίτες δύο ταχυτήτων και να μην υπόκεινται οι πολιτικοί στο Ποινικό Δίκαιο. Επίσης, η κατάργηση του μονοπωλίου της καθαρώς κρατικής εκπαίδευσης, π. χ., έπρεπε να έχει πραγματοποιηθεί από καιρό. Δεν κατέστη, δυστυχώς, δυνατή λόγω της υπαναχώρησης του τότε αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης και σημερινού πρωθυπουργού. Οπως η δημιουργία Συνταγματικού Δικαστηρίου και οι εγγυήσεις ότι μπορεί η Ελλάδα να καταστεί χώρα ελκυστική για ξένες επενδύσεις.

Σήμερα, ακόμη και εν μέσω της καταιγίδας, υπάρχουν αρκετοί εκ των παροικούντων την πολιτική Ιερουσαλήμ οι οποίοι θεωρούν ότι μπορεί η οικονομία μας να καταρρεύσει, μπορεί το αναπτυξιακό μας μοντέλο των τελευταίων δεκαετιών να έχει χρεοκοπήσει, αλλά το πολιτικό σύστημα θα επιβιώσει. Πλανώνται. Η ώρα της αλήθειας έφτασε. Δεν θα αλλάξει η Ελλάδα αν δεν αλλάξουμε εμείς. Στην προσπάθειά μας αυτή, ο υπέρτατος νόμος, το Σύνταγμα της Ελλάδος, δεν νοείται να αποτελεί εμπόδιο. Το Σύνταγμα, ως υπέρτατος νόμος, οφείλει να καταστεί και ο υπέρτατος αρωγός.