Μύθοι και ερμηνείες - Η ιστορική καταγωγή του ελληνικού έθνους

ΥΠΑΡΧΟΥΝ  ΔΥΟ  ΕΙΔΩΝ  ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ σχετικά με την καταγωγή και τα πρώτα χρόνια της ζωής του ελληνικού έθνους. Οι πρώτες είναι μυθικές παραδόσεις, όσες τουλάχιστον διέσωσαν μέχρι τις μέρες μας οι αρχαίοι ποιητές και λογογράφοι. Οι άλλες περιλαμβάνουν τις ερμηνείες αυτών των μύθων, τις οποίες επιχείρησαν αρχαίοι και νεότεροι ιστορικοί και άλλοι λόγιοι.

Οι λαϊκές παραδόσεις του έθνους άρχιζαν από κάποιες αφελείς δοξασίες για τη δημιουργία του κόσμου, που έλεγαν ότι στην αρχή υπήρξε το Χάος έπειτα η πλατύστερνη Γη και τα σκοτεινά...Τάρταρα, πάνω στα οποία στηρίζεται. Από το Χάος γεννήθηκαν το Έρεβος και η μαύρη Νύχτα, και αυτοί με τη σειρά τους γέννησαν τον Αιθέρα και την Ημέρα. Η Γη πάλι γέννησε στην αρχή τον ισάξιο της έναστρο Ουρανό και μετά τα Όρη και τη Θάλασσα. Μέχρι αυτό το σημείο η κοσμογονία κάνει λόγο για διάφορα στοιχεία και φαινόμενα του φυσικού κόσμου. Στη συνέχεια όμως αναφέρονται διάφοροι θεοί και τέρατα, που η φύση και η δράση τους είναι λιγότερο κατανοητές. Ωστόσο, αυτοί οι θεοί και τα τέρατα αποτελούν τα βασικότερα στοιχεία της αρχαίας ελληνικής θρησκείας.

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΩΝ ΘΕΩΝ

Πράγματι, οι παραδόσεις εξακολουθούσαν να λένε ότι από τον Ουρανό και τη Γη γεννήθηκαν έξι θεοί, οι Τιτάνες, και έξι θεές, οι Τιτανίδες, τρεις Κύκλωπες και τρεις Εκατόγχειρες. Οι Κύκλωπες ήταν φοβερά πλάσματα, τα οποία είχαν στο μέσο του μετώπου τους ένα μόνο στρογγυλό μάτι. Διακρίνονταν για τη σωματική τους δύναμη και την επιδεξιότητα των χεριών τους. Αυτοί αργότερα κατασκεύασαν τον κεραυνό. Παντοδύναμοι ήταν και οι Εκατόγχειρες, που φυσικά ονομάστηκαν έτσι επειδή είχαν εκατό χέρια. Ο Ουρανός φοβήθηκε και αισθάνθηκε αποστροφή γι' αυτά τα παιδιά του. Ετσι, τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες τους γκρέμισε στα Τάρταρα, ενώ τα άλλα παιδιά του, μόλις γεννιόνταν, τα έκρυβε στις σπηλιές της Γης και δεν τους επέτρεπε να βγουν στο φως. Τότε η Γη αγανάκτησε και έφτιαξε ένα πολύ μεγάλο σιδερένιο δρεπάνι, με το οποίο οπλίστηκε ο νεότερος και πιο τολμηρός από τους Τιτάνες, ο Κρόνος. Αυτός, αφού τραυμάτισε βαριά τον Ουρανό, τον καθαίρεσε και βασίλευσε πλέον στον κόσμο μαζί με τους υπόλοιπους Τιτάνες.

Ο ευνουχισμός του Ουρανού από τον Κρόνο, έργο του 16ου αιώνα του Giorgio Casari. Ducale Palace
(Palazzo Vecchio), Φλωρεντία. Αρχείο Ν.Σ.Μάργαρη

Οι Κύκλωπες και οι Εκατόγχειρες έμεναν στα Τάρταρα. Κάθε Τιτάνας γέννησε πολλούς απογόνους, αλλά ο Κρόνος τους πιο ισχυρούς: τον Πλούτωνα, τον Ποσειδώνα, τον Δία, την Εστία, τη Δήμητρα και την Ήρα. Ο Κρόνος όμως φοβήθηκε μήπως πάθει από τα ίδια του τα παιδιά όσα έκανε στον πατέρα του και γι' αυτό, μόλις γεννιόνταν, τα κατάπινε και τα κρατούσε μέσα του. Ένα μόνο, τον Δία, διέσωσε η μητέρα του, Ρέα: Τον αντικατέστησε με μια πέτρα σπαργανωμένη, που την κατάπιε ο Κρόνος αντί για το βρέφος. Ο Δίας, μόλις ενηλικιώθηκε, το πρώτο που κατάφερε με τέχνασμα, το οποίο του είπε η Γη, ήταν να βγάλει από το στομάχι ο πατέρας του όλα τα παιδιά που είχε καταπιεί. Στη συνέχεια αποφάσισε μαζί με τα αδέλφια του να αφαιρέσει την εξουσία από τον Κρόνο και τους άλλους Τιτάνες. Έτσι, άρχισε ένας μακροχρόνιος και σκληρός πόλεμος, στον οποίο συμμετείχαν όλοι οι θεοί και όλες οι θεές. Ο Δίας είχε βοηθούς στον πόλεμο αυτό τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες, από τους οποίους οι πρώτοι τον ενίσχυσαν με τον κεραυνό, ενώ οι τελευταίοι με την πολύ μεγάλη σωματική τους δύναμη. Ο Δίας και οι σύμμαχοι του κατείχαν τον Όλυμπο, ενώ οι Τιτάνες την Όρθρυ. Δέκα συνεχόμενα χρόνια κράτησε ο πόλεμος. Φοβερά αντηχούσε η απέραντη θάλασσα και η Γη βογκούσε. Στέναζε και τρανταζόταν ο πλατύς ουρανός. Συγκλονιζόταν συθέμελα ο ψηλός Όλυμπος. Τελικά, νίκησαν ο Δίας και οι σύμμαχοι του. Οι ηττημένοι Τιτάνες γκρεμίστηκαν στα Τάρταρα. Από τότε ο Δίας και τα αδέλφια του βασίλευαν στον κόσμο μαζί με τους πολυάριθμους απογόνους και συγγενείς τους, από τους οποίους ορισμένοι ήταν όντα πραγματικά περίεργα και τερατώδη.

Αυτές οι παραδόσεις για την εμφάνιση των θεών δεν είναι, όπως είχαμε πει και προηγουμένως, κατανοητές. Συνήθως η πολυθεΐα προκύπτει από το ότι ο άνθρωπος, επειδή δεν μπορεί να συλλάβει με το νου του το δημιουργό του σύμπαντος, λατρεύει ως θεϊκά όντα τα δημιουργήματα του, όπως τον Ουρανό, τη Γη, τη Σελήνη, τον Ήλιο, τη Θάλασσα κ.λπ. Το πιο πιθανό είναι ότι και η ελληνική πολυθεΐα προέκυψε από μια τέτοια αιτία, αλλά τροποποιήθηκε αρκετά από τους αρχαίους Έλληνες, άγνωστο με ποιον τρόπο. Γιατί κάποια από εκείνα τα θεϊκά όντα δεν εκπροσωπούσαν καμιά φυσική ή ηθική δύναμη. Επίσης, αυτά που συνδέονταν με τα διάφορα φαινόμενα του φυσικού και ηθικού κόσμου λατρεύονταν περισσότερο ως ανθρώπινα όντα παρά ως εκπρόσωποι των ίδιων των φυσικών και ηθικών δυνάμεων. Αλλά γι' αυτά θα αναφέρουμε περισσότερα παρακάτω.


Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Τώρα από τη δημιουργία των θεών ας πάμε στη δημιουργία των ανθρώπων, δηλαδή των κατοίκων της Ελλάδας, γιατί οι παραδόσεις, όπως είναι φυσικό, σε αυτούς μόνο περιορίζονται. Για τη δημιουργία των ανθρώπων υπήρχαν διάφορές και αδιευκρίνιστες δοξασίες. Η παράδοση σύμφωνα με την οποία αυτούς, δηλαδή τους ανθρώπους, τους έπλασε από πηλό ο Τιτάνας Προμηθέας είναι πολύ μεταγενέστερη. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, που ήταν ένας από τους αρχαιότερους ποιητές, οι θεοί δημιούργησαν πρώτα το χρυσό γένος των τέλειων και ευτυχισμένων ανθρώπων έπειτα το αργυρό γένος, που μπορεί να ήταν πολύ κατώτερο από το πρώτο, αλλά είχε κάποια συμμετοχή στην ευτυχία του. Τρίτο δημιούργησαν το τραχύ και άγριο χάλκινο γένος των ανθρώπων και ύστερα το γένος των ημίθεων ή των ηρώων, το οποίο ήταν πολύ πιο δίκαιο και καλό από το προηγούμενο. Τέλος, οι θεοί δημιούργησαν το πέμπτο, το σιδηρούν γένος, δηλαδή τους σημερινούς ανθρώπους.

Αλλά και αυτή την παράδοση πολλοί σοφοί άνδρες θεωρούν ότι την επινόησε ο Ησίοδος, αφού ούτε αυτή συνδέεται με τις γενεαλογίες που αποτελούν τη βάση της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Αυτές πάλι συνήθως περιορίζονται στην καταγωγή των βασιλιάδων κάθε χώρας. Όσες μάλιστα αναφέρουν παρενθετικά και άλλους ανθρώπους, τους αναφέρουν σαν να υπήρχαν από πάντα στον κόσμο, χωρίς να εξηγούν πώς γεννήθηκαν. Μόνο μία γενεαλογία, η πιο σπουδαία από όλες, που αναφέρεται στον Έλληνα, καταλήγει πως μετά τον κατακλυσμό δημιουργήθηκαν πολλοί κάτοικοι στην Ελλάδα, αφού μεταμορφώθηκαν από πέτρες σε ανθρώπους. Οτιδήποτε όμως και αν πίστευαν οι Έλληνες για την καταγωγή των κοινών ανθρώπων, η βεβαιότητα τους για το πώς γεννήθηκαν οι πρώτοι γενάρχες των πιο σημαντικών, των βασιλικών γενών -όσα τουλάχιστον αναφέρονται ονομαστικά από τις παραδόσεις- ήταν πως όλοι αυτοί είτε γεννήθηκαν από κάποιο θεό είτε ήταν αυτόχθονες, δηλαδή φύτρωσαν από τη γη.


Η ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

Πρώτος από όλους, ο αρχηγέτης του ελληνικού έθνους, ο Έλλην, δημιουργήθηκε, σύμφωνα με τις γενεαλογίες, από τους θεούς με τον εξής τρόπο: Ο Ιαπετός, ένας από τους έξι Τιτάνες, και η Κλυμένη, θυγατέρα του Ωκεανού, που ήταν και αυτός Τιτάνας, γέννησαν τέσσερις γιους: τον Άτλαντα, τον Μενοίτιο, τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα. Από όλους αυτούς ο πιο έξυπνος, τολμηρός και προνοητικός ήταν ο Προμηθέας. Αυτός, αφού βοήθησε τον Δία να αναλάβει τη βασιλεία του κόσμου, πήρε υπό την προστασία του το ανθρώπινο γένος, το οποίο ωφέλησε πολύ, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις τού προκάλεσε και πολλά προβλήματα. Ο Προμηθέας έκλεψε από τον Ουρανό τη φωτιά, την έδωσε στους ανθρώπους και με αυτήν τους δίδαξε όλες τις τέχνες. Ο Δίας όμως, επειδή οργίστηκε με αυτή του την πράξη -καθώς και με άλλα του τεχνάσματα-, αποφάσισε να τιμωρήσει σκληρά τους ανθρώπους και τον αυτόκλητο προστάτη τους. Ανάμεσα στους πολλούς θεούς που είχε ο Δίας κάτω από την αρχηγία του ήταν ο Ήφαιστος, ο Ερμής, η Αθηνά, η Αφροδίτη και οι Χάριτες. Ζήτησε, λοιπόν από τον Ήφαιστο να κατασκευάσει από χώμα μια πανέμορφη γυναίκα, από την Αθηνά, την Αφροδίτη και τις Χάριτες να τη στολίσουν ποικιλότροπα, και από τον Ερμή να της μεταδώσει την πονηριά και τη σαγηνευτική του ευφράδεια.

Αυτή η γυναίκα ονομάστηκε Πανδώρα και ο αγγελιαφόρος των θεών Ερμής την πήγε στους ανθρώπους την ώρα που απουσίαζε ο Προμηθέας. Αυτός, επειδή φοβόταν την εκδίκηση του Δία, είχε πει στον αδελφό του, τον Επιμηθέα, να μη δεχτεί κανένα δώρο από τους θεούς. Η ομορφιά, όμως, της Πανδώρας ήταν ακαταμάχητη και έτσι οι άνθρωποι τη δέχτηκαν. Από εκείνη τη στιγμή και μετά έπαθαν τα πάνδεινα, ενώ πριν η ζωή τους ήταν χωρίς πόνο και συμφορές. Πράγματι, όλα τα κακά που μπορούν να πάθουν οι άνθρωποι, πριν εμφανιστεί η Πανδώρα, ήταν κλεισμένα ερμητικά από τους ίδιους μέσα σε ένα πιθάρι. Η πονηρή Πανδώρα άνοιξε το πώμα του πιθαριού και αμέσως μεταδόθηκαν στους ανθρώπους άπειρες συμφορές. Μέσα στο πιθάρι ήταν κλεισμένη και η Ελπίδα. Αυτή όμως παρέμεινε εκεί, γιατί η Πανδώρα έσπευσε να κλείσει το πιθάρι πριν βγει και δώσει έτσι μια κάποια παρηγοριά στους ανθρώπους για τις συμφορές τους.

Αυτά έπαθαν οι άνθρωποι. Τον Προμηθέα, όμως, ο Δίας τον έδεσε με γερές αλυσίδες σε μια κολόνα, όπου έμεινε δεμένος για μεγάλο χρονικό διάστημα. Εκεί ένας τεράστιος αετός ερχόταν την ημέρα και του κατέτρωγε το συκώτι, το οποίο όμως τη νύχτα δημιουργούνταν ξανά, και έτσι ανανεώνονταν τα βάσανα του ταλαίπωρου Προμηθέα. Αυτό συνέβαινε μέχρι τη στιγμή που ο Δίας αποφάσισε να αυξήσει το γόητρο του αγαπημένου του γιου Ηρακλή, στον οποίο και επέτρεψε να σκοτώσει τον αετό και να ελευθερώσει το δεσμώτη.

Του Προμηθέα και του αδελφού του, Επιμηθέα, απόγονος υπήρξε ο αρχηγέτης του ελληνικού έθνους, καθώς ο γιος του πρώτου και της Πανδώρας, ο Δευκαλίωνας, απέκτησε με τη σύντροφο του και κόρη του Επιμηθέα, Πύρρα, τον Έλληνα.


ΔΕΥΚΑΛΙΩΝΑΣ ΚΑΙ ΠΥΡΡΑ

Την εποχή του Δευκαλίωνα και της Πύρρας επικρατούσε στη Γη υπερβολική ασέβεια. Γι' αυτό και ο Δίας αποφάσισε να καταστρέψει το ανθρώπινο γένος με κατακλυσμό. Έτσι, άρχισε να βρέχει ασταμάτητα σε ολόκληρη την Ελλάδα, με εξαίρεση λίγες ψηλές κορυφές βουνών, στις οποίες κατέφυγαν κάποιοι άνθρωποι. Ο κατακλυσμός αυτός συνέβη την εποχή κατά την οποία βασιλιάς στην Αττική ήταν ο Ωγύγης, δηλαδή, σύμφωνα με τους υπολογισμούς εκείνων που προσπάθησαν να χρονολογήσουν τις μυθικές παραδόσεις, γύρω στο 1796 π.Χ. Ο Δευκαλίωνας σώθηκε μαζί με την Πύρρα μέσα σε μια κιβωτό, που είχε κατασκευάσει έπειτα από προτροπή του πατέρα του, Προμηθέα.

Ο Δευκαλίων και η Πύρρα, έργο του Giovanni Maria Bottalla, του επονομαζόμενου Raffaellino,
γύρω στο 1635. Βρίσκεται στο Acervo do Museu Nacional de Belas Artes, Ρίο ντε Τζανέιρο, Βραζιλία.
Αρχείο Ν.Σ.Μάργαρη

Ο Δευκαλίωνας, αφού περιπλανήθηκε για εννιά μέρες στις θάλασσες που είχαν δημιουργηθεί από τον κατακλυσμό, αποβιβάστηκε τελικά στην κορυφή του Παρνασσού. Εκεί ακριβώς έστειλε ο Δίας τον Ερμή να τον ρωτήσει εάν είχε κάποια επιθυμία ή κάτι να του ζητήσει. Ο Δευκαλίωνας παρακάλεσε να του στείλει, αν ήταν δυνατόν, ανθρώπους, για να μην είναι μόνος και έρημος στον κόσμο. Τότε ο πατέρας των θεών και των ανθρώπων πρόσταξε τον Δευκαλίωνα και την Πύρρα να ρίξουν πέτρες πίσω τους. Οι πέτρες της Πύρρας έγιναν γυναίκες, ενώ οι πέτρες του Δευκαλίωνα άνδρες.

Ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα απέκτησαν εκτός από τον Έλληνα και ένα άλλο αγόρι, τον Αμφικτύωνα. Αυτός υπήρξε ο ιδρυτής και στη συνέχεια ο προστάτης του αμφικτυονικού συνεδρίου των ελληνικών φυλών, ενός συνεδρίου με θρησκευτικό και πολιτικό χαρακτήρα. Απέκτησαν, όμως, και ένα κορίτσι, την Πρωτογένεια, τη μητέρα του Αεθλίου, τον οποίο τιμούσαν ως προστάτη των αγώνων και των γιορτών του ελληνικού έθνους.

Ο Έλληνας απέκτησε τρία αγόρια, τον Δώρο, τον Ξούθο και τον Αίολο, και σε αυτούς μοίρασε τη χώρα. Ο Αίολος βασίλευσε στη Θεσσαλία, ο Ξούθος βασίλευσε στην Πελοπόννησο και από την Κρέουσα, την κόρη του τοπικού ήρωα της Αττικής, Ερεχθέα, απέκτησε δύο παιδιά, τον Αχαιό και τον Ίωνα. Ο Δώρος, τέλος, κατέλαβε τη χώρα που βρίσκεται απέναντι από την Πελοπόννησο, στη βόρεια παραλία του Κορινθιακού Κόλπου. Έτσι, από τον Έλληνα οι κάτοικοι όλης της χώρας ονομάστηκαν Έλληνες, ενώ από τους απογόνους του πήραν ονομασίες ανάλογα με την περιοχή στην οποία κατοικούσαν: Αιολείς, Αχαιοί,Ίωνες και Δωριείς.

Έτσι εξηγούν οι πρόγονοι μας από πού προήλθαν το ελληνικό έθνος και οι τέσσερις φυλές του. Στην παραπάνω διήγηση οι πρόγονοι μας πρόσθεσαν και άλλες, γενικότερες, ηθικές και φυσικές δοξασίες, που έχει ενδιαφέρον να τις αναφέρουμε. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον ποιητή Ησίοδο, η Πανδώρα προξένησε τόσα κακά στον κόσμο, γιατί από αυτήν προήλθε το ολέθριο γένος των γυναικών.

Γιατί απ' αυτή ξεφύτρωσε των γυναικών το γένος,
το καταραμένο, που δίπλα στους θνητούς πληγή μεγάλη
και αυτές ζούνε[...]

Επομένως και εδώ, όπως και στη Γένεση, η γυναίκα θεωρείται η πρώτη αιτία για τους πόνους και τη θλίψη που γέμισε η ζωή των ανθρώπων. Βρίσκουμε, επίσης, και σε αυτή την αφήγηση την παράδοση για τον κατακλυσμό, την οποία έχουν όλα τα παλαιότερα έθνη, όπως οι Ινδοί, οι Κινέζοι, οι Χαλδαίοι, οι Εβραίοι, ακόμα και οι νότιοι Αμερικανοί.


ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ

Τέλος έρχονται οι περίφημες περιπέτειες του Προμηθέα, οι οποίες στην αρχική τους εξήγηση σήμαιναν απλά ότι κανείς δεν μπορεί να συγκρουστεί με την παντοδύναμη θέληση των θεών χωρίς να τιμωρηθεί.

Ο Προμηθέας δεσμώτης, είναι έργο του Jacob Jordaens, γύρω στο 1640
ART MEDIA/VISUAL PHOTOS

Αργότερα αυτός ο μύθος του Προμηθέα εμπλουτίστηκε με περισσότερα στοιχεία και αποτέλεσε την πιο συγκινητική αλληγορία ανάμεσα σε αυτές που δημιούργησε ποτέ η ανθρώπινη φαντασία. Πράγματι, σύμφωνα με τον Ησίοδο, ο Προμηθέας τιμωρήθηκε, γιατί τόλμησε να έρθει σε ρήξη με τον Δία, τον παντοδύναμο γιο του Κρόνου.

Γιατί συναγωνιζόταν στο νου τον ίδιον αυτόν, το γιο του Κρόνου,
π'αναβράζει από το μέγα θάρρος.

Όμως, τρεις αιώνες μετά τον Ησίοδο, ο σπουδαίος Αθηναίος δραματικός ποιητής Αισχύλος παρέστησε τον Προμηθέα όχι μόνο ως αυτόν που έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς για να τη μεταδώσει στους ανθρώπους, αλλά και ως εκείνον που δίδαξε σε αυτούς όλες τις τέχνες.

Όλες οι τέχνες στους θνητούς [προέρχονται] από τον Προμηθέα.

Ο Αισχύλος παρουσίασε επίσης τον Προμηθέα ως το πρόσωπο που έκανε πιο  άνετη τη ζωή των ανθρώπων και εξαασφάλισε το μέλλον του ανθρώπινου  γένους. Τελικά, ο Προμηθέας -ο οποίος έπειτα από τόσες ευεργεσίες πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης ζωής του δεμένος, ενώ ο αετός του καταβρόχθιζε καθημερινά το συκώτι- ενσαρκώνει τις συμφορές και τις αδικίες που πλήττουν πολλές φορές τη μεγαλοφυία στον κόσμο αυτό. Ακόμη και σήμερα εκείνη η τραγική τύχη του Προμηθέα μας θυμίζει τον Σωκράτη, που κατέβασε από τον ουρανό τη φιλοσοφία για να τη μεταδώσει στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων' τον Χριστόφορο Κολόμβο, που ανακάλυψε το Νέο Κόσμο' τον Γαλιλαίο, που απέδειζε τις κινήσεις της Γης' τον Γουτεμβέργιο, που προίκισε τους ανθρώπους με το έξοχο δώρο της τυπογραφίας' τόσους άλλους ευεργέτες του ανθρώπινου γένους, οι οποίοι είτε θανατώθηκαν είτε τιμωρήθηκαν, είτε περιφρονήθηκαν, είτε, τέλος,  ταλαιπωρήθηκαν στη ζωή τους.

Από την εγκυκλοπαίδεια  ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
Κ.Παπαρρηγόπουλου - National Geographic

Ψηφιοποίηση: MACEDONIAHELLENICLAND.EU

Read more at: http://www.macedoniahellenicland.eu/content/view/1991/42/lang,el/