Που κρίθηκαν οι εκλογές και που θα κριθεί η επόμενη μάχη

του Γιάννη Λούλη

Ασφαλώς η έκταση της νίκης του ΠΑΣΟΚ αποτέλεσε έκπληξη. Ακόμη και το κοινό exit poll των εταιρειών δημοσκοπήσεων «ακούμπησε» το αποτέλεσμα μόνο στην απόλυτα ακραία εκδοχή του αναφορικά με τα δύο μεγάλα κόμματα. Δύο χωριστές αυτόνομες δημοσκοπήσεις, με «εκτίμηση ψήφου», που έδιναν ένα και μόνο ποσοστό, έπεσαν (όπως και στις Ευρωεκλογές) έξω.

Όπως γράφαμε λίγο πριν τις εκλογές, ενώ ήταν αδύνατο να είναι κανείς βέβαιος για το πώς θα καταλάγιαζαν τα ποσοστά (φυσικά με το ΠΑΣΟΚ να προηγείται) το μόνο σίγουρο ήταν η ρευστότητα. Και τούτο διότι, μέχρι την τελευταία στιγμή, ήταν απρόβλεπτη η συμπεριφορά των ψηφοφόρων της αδιευκρίνιστης ψήφου. Και αυτή ήταν φυσικά κρισιμότατη, καθώς ο κύριος όγκος της προέρχονταν από το ένα από τα δύο μεγάλα κόμματα: Δηλαδή την αποσυσπειρωμένη ΝΔ.

Οι ψηφοφόροι αυτοί, όπως έδειχναν σχετικές ποιοτικές έρευνες, ήταν έντονα απογοητευμένοι από το κυβερνών κόμμα. Και η απογοήτευση αυτή δεν κάμπτονταν εύκολα. Και τούτο παρά το ότι η εικόνα του Κώστα Καραμανλή «άντεχε» μέχρι τέλους, όπως έδειχναν τόσο οι δημοσιευμένες, αλλά και αδημοσίευτες δημοσκοπήσεις (των δύο τελευταίων εβδομάδων). Μάλιστα, οι δημοσκοπήσεις αυτές κατέγραφαν σχετική ενδυνάμωση της εικόνας Καραμανλή, μετά τα debate. Όμως, παρά τη θετική αυτή εξέλιξη, η συσπείρωση της ΝΔ ήταν κοπιώδης. Ενώ οι εναπομένοντες αναποφάσιστοι της ΝΔ, ως κεντρική μάζα της αδιευκρίνιστης ψήφου, ήταν ακίνητη. Ο «κομματικός πατριωτισμός» δεν τους συγκινούσε. Η έλευση του ΠΑΣΟΚ τους προβλημάτιζε σοβαρά, αλλά δεν τους τρόμαζε. Ενώ η θετική εικόνα ενός προσώπου (Καραμανλή) δεν έμοιαζε να αρκεί ώστε να απαλύνει την αρνητική συνολική εικόνα της ΝΔ που είχε εδραιωθεί κυρίως από το 2008 και μετά.

Οι αδημοσίευτες δημοσκοπήσεις λοιπόν, μπορεί να έδειχναν μείωση της διαφοράς από εκείνη που αρχικά καταγράφονταν στο ξεκίνημα της εκστρατείας, όμως την ίδια ώρα, οι «αντιστεκόμενοι» αναποφάσιστοι της ΝΔ (που παρέμεναν σε επίμονα υψηλά ποσοστά), είχαν μετατραπεί σε έναν «σκληρό πυρήνα» που δεν επέστρεφε και στάθμιζε και άλλες επιλογές. Ήταν φανερό λοιπόν πως αν οι ψηφοφόροι αυτοί αποφάσιζαν τη δωδεκάτη ώρα να εγκαταλείψουν τη ΝΔ είτε προς άλλες κατευθύνσεις, είτε προς την αποχή, τότε τα ποσοστά της ΝΔ θα έπεφταν εκ νέου και η απόσταση υπέρ του ΠΑΣΟΚ θα διευρύνονταν.

Εν τέλει, συνέβη ακριβώς αυτό. Οι αδιευκρίνιστοι – αναποφάσιστοι ψηφοφόροι της ΝΔ διέρρευσαν προς την αποχή, τα μικρότερα κόμματα (και προς τα αριστερά και προς τα δεξιά), ενώ ενίσχυσαν και την προϋπάρχουσα τάση διαρροών προς το ΠΑΣΟΚ. (Πιθανότατα διότι επιθυμούσαν αυτοδυναμία και πολιτική σταθερότητα που μόνο το ΠΑΣΟΚ μπορούσε να προσφέρει). Συμπεραίνοντας: Στο τέλος της ημέρας, οι αναποφάσιστοι λειτούργησαν όχι ως δίαυλος για ενίσχυση της διαφαινόμενης τάσης επανασυσπείρωσης της ΝΔ, αλλά αντίθετα, ως ανάχωμα της ενίσχυσης αυτής και μοχλός για την απότομη πτώση των ποσοστών της. Είναι λοιπόν η συμπεριφορά των αναποφάσιστων αυτών που κατέστησαν βαριά την ήττα της.

Τη δωδεκάτη ώρα λοιπόν, οι περισσότεροι από τους εναπομείναντες αμφιταλαντευόμενους της ΝΔ απομακρύνθηκαν από το κόμμα που είχαν επιλέξει το 2007. Η αποχή, που σίγουρα έπληξε κυρίως τη ΝΔ ήταν και αυτή μια μορφή αποστασιοποίησης καθώς εκτινάχθηκε στο 32%, δηλαδή 7% περισσότερο από το 2007. Αυτή η οργισμένη διάθεση αποστασιοποίησης, αποδείχθηκε πιο ισχυρή από τις έντονες επιφυλάξεις των ψηφοφόρων αυτών για τις ικανότητες μιας κυβέρνησης Παπανδρέου. Άλλωστε για κάποιους, μια παρόμοια κυβέρνηση, αν μη τι άλλο, εδικαιούτο να δοκιμασθεί, είτε ως το «μη χείρον», είτε με βάση το ερώτημα «εν πάσει περιπτώσει, πόσο χειρότεροι μπορεί να είναι;».

Οι παράγοντες που διαμόρφωσαν το ρεύμα αυτό κατά της ΝΔ, ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2008, είναι γνωστοί. Αφορούσαν κυρίως συμπεριφορές προσώπων, και περιστατικά που ήγειραν θέματα ηθικής τάξης. Όλα αυτά λειτούργησαν σαν χιονοστοιβάδα, καθώς μάλιστα (όπως επεσήμανε έγκαιρα ο γράφων στο βιβλίο του για τις εκλογές του 2007 και την «επόμενη μέρα») ρωγμές είχαν ήδη εμφανισθεί στην πρώτη θητεία της κυβέρνησης. (Γνωστή είναι η αναφορά μου για το «ραγισμένο γυαλί»).

Υπάρχει όμως και άλλο ένα κρίσιμο και ευρύτερο ζήτημα: Η κοινή γνώμη το τελευταίο διάστημα έχει όλο και λιγότερη ανοχή για την όποια εξουσία. Ενώ η τάση των ψηφοφόρων να ψηφίζουν αρνητικά ενισχύεται. Αυτό συμβαίνει διότι η «κομματική πιστότητα» στον δικομματισμό, χάνει την έντασή της και οι σχέσεις ψηφοφόρων και κομμάτων χαλαρώνουν. Επίσης το «αντίπαλο δέος» (ο άλλος πόλος του δικομματισμού) τρομάζει όλο και λιγότερους ψηφοφόρους που αποφασίζουν να εγκαταλείψουν το κόμμα που παραδοσιακά ψήφιζαν. Η έλευση του άλλου μεγάλου κόμματος εξουσίας παύει να αποτελεί «απειλή» και άρα εμπόδιο για να εκδηλωθεί η εγκατάλειψη αυτή. Τούτη την εντεινόμενη τάση της κοινής γνώμης πλήρωσε η ΝΔ στις εκλογές. Και είναι πιθανό (υπό ανάλογες συνθήκες) να την πληρώσει και το ΠΑΣΟΚ στο άμεσο μέλλον αν οι δεσμεύσεις του (οικονομικές και πολιτικές) δεν τηρηθούν.

Με την έννοια αυτή, όπως υπήρξε εύθραυστο το ποσοστό της ΝΔ το 2007, άλλο τόσο είναι εύθραυστο και το τωρινό ποσοστό του ΠΑΣΟΚ. Βεβαίως κάποιος μπορεί να ισχυρισθεί ότι τώρα το ΠΑΣΟΚ έχει πετύχει μια σαφώς πιο μεγάλη νίκη από εκείνη της ΝΔ του 2007. Όμως την ίδια ώρα είναι φανερό πως η νίκη αυτή στηρίζεται κυρίως στη δραματική πτώση της ΝΔ, και όχι στην αξιόλογη άνοδο των ψηφοφόρων που επέλεξαν ΠΑΣΟΚ (οι οποίοι βρέθηκαν απλώς στα επίπεδα του 2004).

Άλλωστε η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ σήμερα συγκεντρώνει πολύ περισσότερες επιφυλάξεις από ότι η κυβέρνηση της ΝΔ του 2004, με αποτέλεσμα η τελευταία να είχε τότε εντονότερο «αέρα» στα πανιά της, από ότι διαθέτει τώρα το ΠΑΣΟΚ. Με δυο λόγια, το 2004 η ΝΔ είχε τότε μια ισχυρή δυναμική «διπλής θητείας» κάτι που δεν είναι διόλου βέβαιο ότι διαθέτει τώρα το ΠΑΣΟΚ. Οι επιφυλάξεις για την τωρινή κυβέρνηση Παπανδρέου είναι σαφώς περισσότερες απ’ ότι για την κυβέρνηση της ΝΔ του 2004. Και η ανοχή προς τη νέα κυβέρνηση έχει χρονικό ορίζοντα λίγων μηνών.

Βεβαίως οι προοπτικές του ΠΑΣΟΚ συναρτώνται και από το πώς η ΝΔ θα ξεπεράσει τις τωρινές της δυσκολίες. Ισχυρή κρίση πέρασε άλλωστε και το ΠΑΣΟΚ μετά το 2007 και εν τέλει την υπερέβη ώστε να μπορέσει να αξιοποιήσει την αρνητική ψήφο κατά της κυβέρνησης. Όμως η ΝΔ ξεπερνώντας τη κρίση και εκλέγοντας νέα ηγεσία, καλείται κυρίως να λύσει ένα κρίσιμο στρατηγικό ζήτημα που αναδεικνύουν τα exit polls: Ότι δηλαδή στους τέσσερις ψηφοφόρους που έχασε, οι τρεις διέρρευσαν στα αριστερά της και μόνο ένας στα δεξιά της. Αυτή η πραγματικότητα είναι κομβική. Και εάν αγνοηθεί το κόστος δεν θα είναι αμελητέο.

Με δυο λόγια (και θα επανέλθουμε σε άλλο άρθρο αναλυτικά), η ΝΔ θα γίνει επικίνδυνη για το ΠΑΣΟΚ μόνο αν ακολουθήσει μια στρατηγική «μεσαίου χώρου» (προσαρμοσμένη φυσικά στις τωρινές συγκυρίες). Μια παρόμοια στρατηγική χάραξε και υλοποίησε ο Κώστας Καραμανλής για να οδηγήσει σε εντυπωσιακή ανάκαμψη τη ΝΔ το 2000 και στη συνέχεια σε δύο καθαρές νίκες το 2004 και το 2007. Με βάση την πραγματικότητα αυτή, η ΝΔ, αναδεικνύοντας ένστικτα αυτοσυντήρησης, οφείλει να κάνει το αυτονόητο: Να εκλέξει την κατάλληλη ηγεσία που θα υπηρετήσει τη στρατηγική αυτή και θα την υλοποιήσει με αξιοπιστία, καθαρότητα και χωρίς ταλαντεύσεις.

Άρα, σε μια συγκυρία όπου το ΠΑΣΟΚ θα κριθεί κυβερνητικά και αμιγώς πραγματιστικά, η ΝΔ θα κριθεί στρατηγικά και αμιγώς πολιτικά.