Φαινόμενα αλλοτρίωσης στην ελληνική κοινωνία

Του Καθηγητή Γιώργου Πιπερὀπουλου

Τι ακριβώς σημαίνει ο όρος αλλοτρίωση, ή αποξένωση, του ατόμου που ζεί, λειτουργεί, εργάζεται και δημιουργεί ως μέλος μιάς σύγχρονης τεχνολογικά αναπτυγμένης αστικοβιομηχανικής κοινωνίας; Σταχυολογώντας από την πλούσια πάνω στο θέμα αυτό βιβλιογραφία των κοινωνικών επιστημών μπορούμε να προσδιορίσουμε 5 πιθανές ερμηνείες του όρου αλλοτρίωση ή αποξένωση και συγκεκριμένα μπορεί να σημαίνει «αποδυνάμωση» ή πάλι «έλλειψη νοημάτων», ακόμη «έλλειψη αρχών ή ανομία» επίσης «απομόνωση ή μοναξιά» και τελικά «αποξένωση από τον ίδιο μας τον εαυτό.»

H αλλοτρίωση ως "αποδυνάμωση" ξεκίνησε από το έργο του Μαρξ και συνεχίζεται σήμερα. Στην μαρξιστική θεωρία το εργαζόμενο άτομο αισθά

νεται αλλοτριωμένο μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα διότι αποτελεί μιά «ασήμαντη» για τον επιχειρηματία – «καπιταλιστή» μονάδα που δεν του επιτρέπεται να συμμετέχει στην λήψη αποφάσεων ακόμη και όταν αυτές αφορούν άμεσα την τύχη και το μέλλον του.

Η αλλοτρίωση ως κατάσταση όπου το άτομο υποφέρει από «έλλειψη νοημάτων» αφορά στο γεγονός ότι στη σύγχρονη αστικο-βιομηχανική κοινωνία το μεμονωμένο άτομο αδυνατεί να κατανοήσει τις γοργά εναλλασ

σόμενες διαδικασίες, να αξιολογήσει και να εκτιμήσει σωστά όσα συμβαίνουν γύρω του.

Η αλλοτρίωση ως κατάσταση «ανομίας ή έλλειψης αρχών» πηγάζει από το έργο του Ντέρκχαϊμ. Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό η ραγδαία κοινωνική αλλαγή φέρνει το άτομο αντιμέτωπο με καταστάσεις στις οποίες οι ψυχοκοινωνικοί κανόνες του παιχνιδιού έχουν χάσει την ισχύ τους, τα παραδοσιακά πρότυπα συμπεριφοράς έπαψαν να καθορίζουν το πλαίσιο των διαπροσωπικών σχέσεων και το άτομο λειτουργεί σε κατάσταση σύγχισης.

Η αλλοτρίωση ως «απομόνωση ή μοναξιά» αναφέρεται στα έντονα συναισθήματα του κατοίκου μιάς σύγχρονης αστικοβιομηχανικής μητρόπολης που αν και περιστοιχίζεται από μυριάδες συνανθρώπους στο χώρο εργασίας στην πολυκατοικία, στους δρόμους και τα λεωφορεία αισθάνεται απομονω μένος, υποφέρει από έντονα συναισθήματα μοναξιάς.

Τελικά η αλλοτρίωση ως «αποξένωση από τον ίδιο μας τον εαυτό» ταυτίζεται με την απώλεια του νοήματος της εργασίας μας καθώς στην παραγωγική διαδικασία το άτομο προσθέτει με τον μόχθο της καθημερινής 8ωρης εργασίας του ένα πολύ μικρό κομμάτι στο τελικό προϊόν που δεν εντοπίζεται εύκολα.

Η σύγχρονη τεχνολογία μαζικής παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, βασισμένη στην ορθολογιστική κατανομή ανθρώπινου δυναμικού, μηχανημάτων παραγωγής και κεφαλαίου αφαίρεσε από τον μεμονωμένο εργαζόμενο την άντληση ικανοποίησης από την εργασία, από την δουλειά του, που συνήθως ερχόταν ως αποτέλεσμα της ολοκλήρωσης μιάς πράξης που το αποτέλεσμά της ήταν χειροπιαστό, ένα ζευγάρι παπούτσια, ένα βάζο, κάποιο, οποιοδήποτε, χειροπιαστό αντικείμενο...

Μιά από τις περισσότερο δραματικές διαστάσεις της αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι η γέννηση και εκδήλωση της ψυχοκοινωνικής«απάθειας» δηλαδή της παθητικής αποδοχής του γεγονότος ότι τα μεμονωμένα άτομα αδυνατούμε να επηρεάσουμε τις διαδικασίες που χαρακτηρίζουν το κοινωνικό σύστημα .

Η "απάθεια" του νεο-Ελληνα - όχι μόνο κατοίκου της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης – αλλά και ικκρότερων επαρχιακών πόλεων διαφαίνεται και σε κρούσματα ψυχοκοινωνικής παθολογίας όπως είναι η αύξηση της απρόσωπης και βάρβαρης μικρομεσαίας εγκληματικότητα αλλά και η ακραία δραμτική περίπτωση όταν κάποιος μοναχικός συγκάτοικος στην πολυκατοικία μας πεθάνει χρειάζεται «να μυρίσει το πτώμα του» για να αντιληφθούμε οι υπόλοιποι - δήθεν γείτονες - ότι για τον άγνωστο αυτόν συνάνθρωπό μας έκλεισε η παρένθεση μιάς ζωής…