Παρακαμπτήριοι δρόμοι

Tου Αλεκου Παπαδοπουλου*

Η οικονομική κρίση θέτει τον ελληνικό λαό ενώπιον καίριων διλημμάτων: Ή θα ζήσει την τελευταία πράξη του δράματος ή την αρχή μιας νέας εποχής. Ή η κυβέρνηση θα προωθήσει άμεσα τώρα τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής κοινωνίας, χωρίς τους αταβισμούς του παρελθόντος, ή θα επικαθίσει ο παγετώνας μιας παρατεταμένης και χαίνουσας μεταβατικής περιόδου.

Η αισιοδοξία για το μέλλον της χώρας περνά μόνο μέσα από αποφασιστικές επιλογές και δράσεις με πρωτοτυπία και φαντασία και κυρίως από πολιτικές αποφάσεις με βουλησιαρχία, που μας οδηγούν στο παραπέρα δίλημμα: Ή μένει η χώρα μετέωρη ή αλλάζει, ανατρέποντας τις παραδοσιακές οικονομικές της λειτουργίες και εισάγει στη θέση τους νέες μορφές οργάνωσης και σύγχρονους θεσμούς, κυρίως στον ασθενή χώρο της δημόσιας διοίκησης. Οσοι τυχόν επικαλούνται τις αυτονόητες αυτές πραγματικότητες οφείλουν, πρώτον, να τις νιώθουν και να μην τις υποδύονται για λόγους εντυπώσεων και, δεύτερον, να τις υλοποιούν πρακτικά και άμεσα.

Για την έξοδο από την κρίση έχω εδώ και καιρό καταλήξει σε δύο βασικά συμπεράσματα...


..., για την ορθότητα των οποίων έχω απόλυτη πεποίθηση. Πρώτον, ότι η αποκατάσταση της δημοσιονομικής σταθερότητας και η ισορροπία του ισοζυγίου εξωτερικών πληρωμών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την οικονομική εξυγίανση της χώρας. Οσοι πιστεύουν ότι μπορεί η χώρα ν’ αναπτυχθεί οικονομικά χωρίς να χτυπηθούν καίρια οι δύο αυτές ανισορροπίες, δεν είναι καλοί σύμβουλοι και δεν πρέπει ο λαός να τους εμπιστεύεται.

Το δεύτερο συμπέρασμά μου είναι ότι η οικονομική αναστήλωση της χώρας περνά μέσα απ’ τον κρατικό μηχανισμό. Δυστυχώς, με τη σημερινή διοικητική μηχανή είναι αδύνατη η εκτέλεση ενός μεσομακροχρόνιου προγράμματος οικονομικής ανάπτυξης, αλλά ακόμα και η εφαρμογή των στοιχειωδέστερων μέτρων για την αντιμετώπιση των σημερινών δυσχερειών είναι προβληματική.

Η χώρα θέλει αυτές τις έκτακτες στιγμές άλλα διοικητικά εργαλεία. Μέχρις ότου η κυβέρνηση ολοκληρώσει την προετοιμασία της για τη ριζική αναδιοργάνωση των δημοσίων υπηρεσιών και έπειτα από χρόνια αρχίσουν ν’ αποδίδουν, θα μπορούσε να προχωρήσει αμέσως τώρα σε ad hoc και γρήγορης απόδοσης επιλογές στη δράση της διοικητικής μηχανής. Η επιλογή αυτή των ad hoc παρεμβάσεων, που παρακάμπτουν την παγιωμένη, αδρανούσα, αναποτελεσματική και χωρίς αποδοτικότητα σημερινή ιεραρχική διοικητική πυραμίδα (εισηγητές, τμηματάρχες, διευθυντές, γενικοί διευθυντές), είναι μονόδρομος για την επαχθή μεταβατική περίοδο που διερχόμαστε. Πολύ περισσότερο που το ελληνικό πολιτικό σύστημα δεν λειτουργεί στον βαθμό που το συναντάς σε προηγμένες χώρες με τη λογική statesman, δηλαδή με το ν’ ασχολείται περισσότερο με τις κρατικές υποθέσεις και λιγότερο με τις πολιτικές διατυπώσεις. Η ενεργοποίηση με άλλους τρόπους της διοικητικής μηχανής πέρα από τα δυσκίνητα θέσφατα και τα καθιερωμένα είναι αναγκαστική επιλογή βασικής προτεραιότητας.

Υπάρχουν πολλές επιλογές στην κατεύθυνση αυτή, αρκεί να μην απορρίπτεται για λόγους αυταρέσκειας η θεσμική μνήμη. Η κυβέρνηση σήμερα καλείται να διαχειριστεί αμελλητί πολλά ασθενή πεδία της δημόσιας διοίκησης, που η ίαση και ενεργοποίησή τους αποτελούν βασική προϋπόθεση επιτυχίας για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του οικονομικού ζητήματος. Υποχρεούται να υλοποιήσει άμεσα μέτρα οικονομικά, κοινωνικά, αναπτυξιακά, αλλά και ειδικά και σύνθετα προγράμματα που συνάπτονται με τα μέτρα που εξήγγειλε και τους στόχους που έθεσε με τις πολιτικές της αποφάσεις. Χρόνο δεν έχει, ενώ οι κλασικές διοικητικές φόρμες καθώς και το ανθρώπινο δυναμικό, ακόμα και με τα ικανά στελέχη που περιλαμβάνει, με τον τρόπο που είναι διατεταγμένο, είναι ανεπαρκές. Πρέπει ν’ αναζητήσει παρακαμπτήριους διοικητικούς δρόμους, όπως κάναμε με τα ΚΕΠ, εφαρμογή «Καποδίστρια», Ολυμπιακούς Αγώνες κ.λπ. Να επιλέξει έξυπνες λύσεις που είτε εφαρμόστηκαν κατά το παρελθόν σε ανάλογες περιστάσεις είτε να τις εμπλουτίσει με νέες σκέψεις.

Θα πρότεινα να εξετάσει και να εφαρμόσει, με κάποια επικαιροποίηση, την ιδέα των Ομάδων Διοίκησης Εργου κατά υπουργεία και περιφέρειες, που με επιτυχία καθιερώσαμε από το 1997 με νόμο στη Βουλή. Ηταν μια πρωτοποριακή μορφή συλλογικής διοικητικής δράσης, που προκάλεσε και διεθνές ενδιαφέρον, προκειμένου να ξεπεράσουμε τις αγκυλώσεις και τα στερεότυπα της δημοσιοϋπαλληλικής δομής, ώστε να υλοποιηθούν γρήγορα και αποτελεσματικά τα τότε προγράμματα και έργα οργανωτικού και διοικητικού εκσυγχρονισμού και δράσεις ειδικών σύνθετων προγραμμάτων ή εκτάκτων αναγκών.

Οι ομάδες αυτές δεν έχουν σχέση με τις γνωστές ευρωβόρες διοικητικές επιτροπές, αλλά ο καινοτόμος χαρακτήρας τους συνίσταται στο γεγονός ότι συγκροτούνται σε μεικτές μορφές από τους άριστους της δημόσιας διοίκησης, από εξειδικευμένα στελέχη φορέων του ευρύτερου δημόσιου τομέα καθώς και από ιδιώτες εμπειρογνώμονες με ειδικές γνώσεις επιστημονικής κατάρτισης και πείρας, που μπορούν να συμβάλλουν στη διεξαγωγή συγκεκριμένων προγραμμάτων και έργων.

Ομάδες διοίκησης έργου θα μπορούσαν να αναπτυχθούν, ενδεικτικά, για την ολοκλήρωση του σχεδιασμού και την εφαρμογή της καινοτόμου ιδέας του «προϋπολογισμού προγραμμάτων», για τη συγκρότηση επιχειρησιακού προγράμματος για συνδεδεμένα έργα διοικητικού εκσυγχρονισμού, για την εφαρμογή του ΕΣΠΑ, για τη συντονισμένη παρακολούθηση, αξιολόγηση και βελτίωση των συστημάτων προμηθειών προϊόντων και υπηρεσιών των υπουργείων και γενικότερα των φορέων του δημοσίου τομέα.

Δεν ζούμε σε εποχή «ήρεμων νερών». Η οικονομία μας έχει σοβαρά και δυσεπίλυτα προβλήματα και το σημαντικότερο, κατά την άποψή μου, πρόβλημα είναι ότι δεν έχει θέσει ακόμη μετρήσιμους στόχους. Μια συνήθης και ανέμελη πολιτική διαχείριση θα έμοιαζε απελπιστικά «φρόνιμη» επιλογή τη στιγμή που οι περιστάσεις απαιτούν έξυπνες και ριζοσπαστικές πρωτοβουλίες.

Δεν συμφωνώ μ’ όλους εκείνους, οι οποίοι προτείνουν τον δρόμο των χαμηλών και σταδιακών μεταρρυθμίσεων. Κατά τη γνώμη μου οι βραδείες μεταρρυθμίσεις σπανίως επιτυγχάνουν τον σκοπό τους, γιατί εν τω μεταξύ η χώρα συνηθίζει στην κατάσταση, η οποία προκάλεσε την πίεση για μεταρρύθμιση και γιατί η πίεση και ο ενθουσιασμός, που χωρίς αυτά τα στοιχεία καμιά μεταρρύθμιση δεν επιτυγχάνει, βαθμηδόν εξανεμίζονται. Ο τραγικός ρεαλισμός της ιστορίας λειτουργεί ερήμην των βραδυπορούντων.


* Ο κ. Αλέκος Παπαδόπουλος είναι πρώην υπουργός.